Utworzenie unijnego rynku wewnętrznego w sektorze energii wymaga usunięcia szeregu przeszkód i barier w handlu, zbliżenia polityki podatkowej i cenowej oraz środków w odniesieniu do norm i standardów, a także wprowadzenia przepisów w zakresie bezpieczeństwa i środowiska naturalnego. Celem jest zapewnienie sprawnego rynku, charakteryzującego się sprawiedliwym dostępem, wysokim poziomem ochrony konsumentów, a także odpowiednim zakresem połączeń międzysystemowych i zdolności wytwórczych.

W celu ujednolicenia i liberalizacji wewnętrznego rynku energii w UE od 1996 r. przyjęto środki służące rozwiązaniu kwestii dostępu do rynku, jego przejrzystości i regulacji, ochrony konsumentów, wspierania połączeń międzysystemowych i odpowiedniego poziomu dostaw. Środki te mają na celu zbudowanie bardziej konkurencyjnego, ukierunkowanego na konsumentów, elastycznego i niedyskryminacyjnego unijnego rynku energii elektrycznej, na którym obowiązują rynkowe ceny dostaw. Dzięki temu umacniane są i rozszerzane prawa konsumentów indywidualnych i wspólnot energetycznych, rozwiązywana jest kwestia ubóstwa energetycznego, uściślane są role i obowiązki uczestników rynku i organów regulacyjnych, rozwiązywana jest kwestia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, gazu i ropy naftowej, a także rozwoju transeuropejskich sieci przesyłowych energii elektrycznej i gazu.

W latach 90., kiedy większość krajowych rynków energii elektrycznej i gazu ziemnego wciąż była zmonopolizowana, Unia Europejska i państwa członkowskie postanowiły stopniowo otwierać te rynki na konkurencję. Pierwsze dyrektywy w sprawie liberalizacji (pierwszy pakiet energetyczny) zostały przyjęte w 1996 r. (w odniesieniu do energii elektrycznej) i 1998 r. (w odniesieniu do gazu), natomiast termin ich transpozycji do systemów prawnych państw członkowskich wyznaczono na 1998 r. (energia elektryczna) i 2000 r. (gaz). Drugi pakiet energetyczny przyjęto w 2003 r., a wchodzące w jego skład dyrektywy należało przetransponować do prawa krajowego państw członkowskich do 2004 r., przy czym niektóre przepisy weszły w życie dopiero w 2007 r. Od tego czasu konsumenci przemysłowi i państwa członkowskie mogli swobodnie wybierać swojego dostawcę gazu i energii elektrycznej spośród szerszego grona konkurentów. W kwietniu 2009 r. przyjęto trzeci pakiet energetyczny, który miał na celu dalszą liberalizację wewnętrznych rynków energii elektrycznej i gazu. Zmieniał on drugi pakiet i stanowił fundament procesu realizacji wewnętrznego rynku energii. W czerwcu 2019 r. przyjęto czwarty pakiet energetyczny, składający się z jednej dyrektywy (dyrektywa w sprawie energii elektrycznej (2019/944/UE) i trzech rozporządzeń: rozporządzenia w sprawie energii elektrycznej (2019/943/UE), rozporządzenia w sprawie gotowości na wypadek zagrożeń (2019/941/UE) oraz rozporządzenia ustanawiającego Agencję Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) (2019/942/UE). W czwartym pakiecie energetycznym wprowadzono nowe przepisy dotyczące rynku energii elektrycznej, aby zaspokoić potrzeby w zakresie energii ze źródeł odnawialnych oraz przyciągnąć inwestycje. Przewidziano zachęty dla konsumentów i wprowadzono nowy limit, poniżej którego elektrownie kwalifikują się do otrzymywania dotacji w ramach mechanizmu zdolności wytwórczych. Nałożono również na państwa członkowskie obowiązek przygotowania planów awaryjnych na wypadek kryzysów elektroenergetycznych oraz zwiększono kompetencje ACER w zakresie transgranicznej współpracy regulacyjnej w przypadku, gdy istnieje ryzyko rozdrobnienia krajowego i regionalnego. Piąty pakiet energetyczny „Realizacja Europejskiego Zielonego Ładu” został opublikowany w 14 lipca 2021 r. w celu dostosowania celów energetycznych UE do nowych europejskich celów klimatycznych na lata 2030 i 2050. Obecnie trwa debata na temat aspektów energetycznych tego pakietu.

W rozporządzeniu (UE) nr 2019/941 ustanawia się środki służące zagwarantowaniu bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, tak aby zapewnić właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego energii elektrycznej, odpowiedni zakres połączeń międzysystemowych między państwami członkowskimi, adekwatny poziom zdolności wytwórczych oraz równowagę między podażą i popytem.

Przy przyjmowaniu pakietu ustawodawczego dotyczącego rynków wewnętrznych energii Parlament zdecydowanie opowiedział się za rozdziałem własnościowym sieci przesyłowych w sektorze energii elektrycznej, który to rozdział jest najskuteczniejszym narzędziem wspierania w niedyskryminacyjny sposób inwestycji w infrastrukturę, sprawiedliwego dostępu do sieci dla nowych podmiotów oraz przejrzystości na rynku. Parlament podkreślił również znaczenie wspólnego europejskiego stanowiska wobec średnioterminowych inwestycji (orientacyjny europejski dziesięcioletni plan w zakresie połączeń międzysystemowych), lepszej współpracy między organami regulacyjnymi, państwami członkowskimi i operatorami systemów przesyłowych oraz zdecydowanego procesu harmonizacji warunków dostępu do sieci. Z inicjatywy Parlamentu szczególną uwagę poświęcono prawom konsumentów, co było częścią porozumienia osiągniętego z Radą. W rezolucjach położono nacisk na wzmocnienie praw konsumentów (zmiana dostawców, bezpośrednie informowanie za pomocą inteligentnych liczników oraz skuteczne rozpatrywanie skarg wnoszonych do rzecznika praw odbiorców energii). Parlament doprowadził również do tego, że uznano koncepcję „ubóstwa energetycznego”, i zdecydowanie poparł utworzenie agencji ACER, podkreślając, że należy jej przyznać uprawnienia niezbędne do rozwiązania tych problemów, których nie są w stanie rozwiązać krajowe organy regulacyjne, a które utrudniają integrację i prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

Ostatnie ważne rezolucje:

• 11 lutego 2021 r.: Parlament przyjął rezolucję, w której wezwał Białoruś do zapewnienia pełnego poszanowania międzynarodowych norm bezpieczeństwa jądrowego i środowiskowego w elektrowni jądrowej w Ostrowcu.
• 10 lipca 2020 r.: Parlament przyjął rezolucję w sprawie przeglądu wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej, wzywając do ich przeglądu do końca 2020 r.
• 15 stycznia 2020 r.: Parlament przyjął rezolucję w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu, w której podkreślono znaczenie transgranicznych połączeń międzysystemowych i integracji rynku energii UE dla zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii i osiągnięcia gospodarki o zerowej emisji netto gazów cieplarnianych, a także podkreślono potrzebę odpowiedniego finansowania ACER.
• 6 lutego 2018 r.: Parlament przyjął rezolucję w sprawie przyspieszenia innowacji w dziedzinie czystej energii.
• 12 września 2017 r.: przyjęto nowe przepisy umożliwiające sąsiadującym ze sobą państwom wzajemną pomoc w zarządzaniu kryzysem w dziedzinie gazu, a także przewidujące transgraniczną solidarność i przejrzystość umów o dostawy gazu.
• 2 marca 2017 r.: posłowie do PE zatwierdzili przepisy, zgodnie z którymi państwa członkowskie przed podjęciem z państwami trzecimi negocjacji dotyczących dostaw energii mają obowiązek informować Komisję o tych planach.
• 25 października 2016 r.: Parlament poparł rezolucję w sprawie strategii UE dotyczącej skroplonego gazu ziemnego, aby uczynić dostawy energii pewniejszymi, zmniejszyć emisje dwutlenku węgla i zapewnić przystępne ceny.
• 13 września 2016 r.: w rezolucji Parlamentu zatytułowanej „W kierunku nowej struktury rynku energii” opowiedziano się za połączeniem płynnych krótkoterminowych rynków oraz długoterminowych sygnałów cenowych, tak aby rynek był przystosowany do rosnącego udziału odnawialnych źródeł energii oraz aktywnych konsumentów.
• 26 maja 2016 r.: w rezolucji Parlamentu w sprawie stworzenia nowego ładu dla odbiorców energii apeluje się o uprawnienie obywateli do produkowania, zużywania, magazynowania lub sprzedawania własnej energii odnawialnej, do wchodzenia na rynek energii oraz do uczestniczenia w zaspokajaniu popytu.

Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) działa od marca 2011 r. (rozporządzenie (WE) nr 713/2009). Jest odpowiedzialna przede wszystkim za promowanie współpracy między krajowymi organami regulacyjnymi na szczeblu lokalnym i europejskim, a także za monitorowanie rozwoju sieci oraz wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu. Agencja ACER jest także uprawniona do badania przypadków nadużyć na rynku oraz koordynowania z państwami członkowskimi stosowania odpowiednich kar.

TEN-E to strategia polityczna, która koncentruje się na powiązaniu infrastruktury energetycznej państw członkowskich. W ramach tej strategii zidentyfikowano dziewięć korytarzy priorytetowych (cztery korytarze elektroenergetyczne, cztery korytarze gazowe i jeden korytarz naftowy) oraz trzy priorytetowe obszary tematyczne (wdrażanie inteligentnych sieci, autostrady elektroenergetyczne i transgraniczna sieć dwutlenku węgla).

Podstawa prawna – Artykuły 114 i 194 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Tematy szczegółowe: Liberalizacja rynków gazu i energii elektrycznej, Kolejne etapy, Regulacja rynku energii: Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki, Bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej, Transeuropejskie sieci energetyczne (TEN-E).

Źródło: Matteo Ciucci, Parlament Europejski