Szanowni Państwo, Członkowie Związku Pracodawców Polska Miedź

Uprzejmie informuję, że do konsultacji publicznych skierowany został projekt ustawy o wyrobach zawierających azbest (numer z wykazu UC60).

Przedmiotowy projekt aktu prawnego wraz Uzasadnieniem, Oceną Skutków Regulacji, projektami aktów wykonawczych oraz tabelami zgodności z prawem UE dostępny jest na stronach Rządowego Centrum Legislacji pod adresem:

https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12390757/katalog/13089462#13089462

Uprzejmie proszę o przekazywanie ewentualnych uwag, opinii i stanowisk do projektu w terminie do 15 listopada 2024 roku na adres: kuydowicz@pracodawcy.pl w wersji elektronicznej umożliwiającej edytowanie tekstu.

Konieczność przygotowania projektu ustawy o wyrobach zawierających azbest wynika z obowiązku wdrożenia do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2668 z dnia 22 listopada 2023 r. w sprawie zmiany dyrektywy 2009/148/WE w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (Dz. Urz. UE L 2023/2668 z 30.11.2023).

Projekt ustawy obejmie również transpozycję poniższych dyrektyw, które są obecnie wdrożone do polskiego porządku prawnego:

1) dyrektywy Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczania zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz. Urz. WE L 85 z 28.3.1987, s. 40 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 8, str. 269, Dz. Urz. WE L 377 z 31.12.1991, str. 48 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 10, Dz. Urz. WE C 241 z 29.08.1994, str. 9, Dz. Urz. UE L 122 z 16.05.2003, str. 36 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 1, t. 4, str. 335 oraz Dz. Urz. UE L 150 z 14.06.2018, str. 155);

2) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (wersja ujednolicona) (Dz. Urz. UE L 330 z 16.12.2009, str. 28 oraz Dz. Urz. L 198 z 25.07.2019, str. 241).

Zakaz stosowania azbestu wynika wprost z załącznika nr XVII pkt 6 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniającego dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylającego rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz. Urz. UE L 396 z 30.12.2006 str. 1, z późn. zm.).

Azbest jest wysoce niebezpiecznym czynnikiem rakotwórczym. Stanowi najczęstszą przyczynę nowotworów pochodzenia zawodowego. Produkcja wyrobów azbestowych została zakazana w Polsce ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest, dopuszczalne jest stosowanie wyrobów zawierających azbest w sposób niestwarzający zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi w terminie do dnia 31 grudnia 2032 r. Na gruncie projektu ustawy uznaje się, że wyroby zawierające azbest należy bezwzględnie usunąć, najpóźniej we wskazanym terminie, uznając, że nie istnieją bezpieczne warunki użytkowania tych wyrobów, poza wyjątkami określonymi w ustawie.

Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, zawierająca jedynie 8 artykułów, reguluje aspekty problematyki azbestowej w bardzo ograniczonym stopniu. Ustawa ta nie zawiera bowiem przepisów merytorycznych w zakresie obowiązków wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, a jedynie delegacje do wydania aktu wykonawczego w tym zakresie. Rozporządzenie wskazuje obowiązki wykonawców prac w zakresie przeszkolenia pracowników, zgłoszenia wykonywania robót przed ich rozpoczęciem do organów kontrolnych, warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest, oznakowania i pakowania odpadów zawierających azbest, ich transportu i składowania. W odrębnym akcie wykonawczym zostały określone zasady dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz program szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest.

Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest reguluje również kwestie związane ze świadczeniami socjalnymi i zdrowotnymi dla byłych pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (wymienione w załączniku do ustawy).

Materia dotycząca inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz prowadzenia rejestrów wyrobów zawierających azbest została określona w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2024 r. poz. 54, z późn. zm.), która zaliczyła azbest do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (art. 160 ust. 2 pkt 1).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami użytkujący wyroby zawierające azbest mają obowiązek corocznego przedkładania ,,Informacji o wyrobach zawierających azbest” do właściwego wójta, burmistrza, prezydenta miasta lub marszałka województwa (osoby prawne). Elementem tej informacji jest określenie stopnia pilności usunięcia wyrobów na podstawie oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Ze względu na długoletni już okres użytkowania wyrobów zawierających azbest uznano, że wszystkie te wyroby wymagają pilnego usunięcia, niezależnie od ich wcześniejszej klasyfikacji. Dlatego też w projekcie ustawy zrezygnowano z kontroli stanu wyrobów zawierających azbest oraz sporządzania oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Ponadto, użytkujący nie wywiązują się z obowiązku corocznego przedłożenia informacji. Z tego względu zrezygnowano z corocznej informacji, na rzecz informacji w przypadku zaistnienia zmiany.

Inne aspekty problematyki azbestowej regulują następujące ustawy:

1) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465, z późn. zm.);

2) w zakresie składowania odpadów zawierających azbest na podziemnych składowiskach odpadów – ustawa z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2023 r. poz. 633, z późn. zm.);

3) w zakresie nadzoru budowlanego – ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2024 r. poz. 725, z późn. zm.);

4) w zakresie postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym zawierającym azbest – ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2024 r. poz. 573).

Mając na uwadze rozproszenie w obecnym systemie prawnym przepisów dotyczących wyrobów zawierających azbest oraz konieczność wdrożenia przepisów unijnych do polskiego porządku prawnego wskazane jest opracowanie nowego aktu prawnego, który swym zakresem obejmie dotychczasowe przepisy niesprzeczne z prawem unijnym oraz przepisy wdrażające przepisy unijne.

Projekt ustawy obejmuje następujące kwestie:

1) uregulowanie obowiązków użytkujących wyroby zawierające azbest w zakresie inwentaryzacji i oznakowania tych wyrobów (przeniesienie przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska oraz modyfikacja zgodnie z dyrektywą 2023/2668);

2) uregulowanie obowiązków dla wykonawców prac, w których występuje narażenie na działanie azbestu, w tym polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest, oraz zasad prowadzenia tych prac, w tym:

a) obowiązku szkoleń dla wszystkich pracowników wykonujących prace w narażeniu na działanie azbestu – obecnie obowiązek ten wynika z przepisów Kodeksu pracy w zakresie ochrony pracowników mających kontakt z czynnikami rakotwórczymi – uregulowanie zgodnie z dyrektywą 2023/2668,

b) obowiązku szkoleń dla pracowników wykonujących prace polegające na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest – przeniesienie przepisów z rozporządzeń oraz modyfikacja zgodnie z dyrektywą 2023/2668,

c) obowiązku uzyskania przez wykonawcę prac zezwolenia na usuwanie lub zabezpieczanie wyrobów zawierających azbest – zgodnie z dyrektywą 2023/2668,

d) obowiązku zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia prac polegających na usunięciu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest – przeniesienie przepisów z rozporządzeń oraz modyfikacja zgodnie z dyrektywą 2023/2668,

e) obowiązek usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest z zachowaniem warunków ochrony pracowników i środowiska – przeniesienie przepisów z rozporządzeń oraz modyfikacja zgodnie z dyrektywą 2023/2668;

3) uregulowanie obowiązków dla jednostek szkoleniowych w zakresie uzyskania wpisu do rejestru jednostek szkoleniowych – zgodnie z dyrektywą 2023/2668;

4) wprowadzenie administracyjnych kar pieniężnych za nieprzestrzeganie wprowadzonych obowiązków, zgodnie z dyrektywą 2009/148;

5) wprowadzenie obowiązków dla jednostek samorządu terytorialnego w zakresie wprowadzania i aktualizacji w Bazie Azbestowej danych pochodzących z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, wydawania zezwoleń na usuwanie lub zabezpieczanie wyrobów zawierających azbest oraz prowadzenia rejestru tych zezwoleń – przeniesienie przepisów z rozporządzeń oraz modyfikacja zgodnie z dyrektywą 2023/2668;

6) wprowadzenie odstępstwa od generalnego obowiązku usunięcia wyrobów zawierających azbest w postaci możliwości ich trwałego zabezpieczenia, m.in. dla wyrobów zawierających azbest zabudowanych w ścianach budynków – zgodnie z dyrektywą 87/217;

7) uregulowania kwestii finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest – kwestia wykraczająca poza zakres regulacji unijnych;

8) uregulowanie świadczeń zdrowotnych i socjalnych dla byłych pracowników podmiotów, które stosowały azbest w produkcji (w zakresie świadczeń leczenia uzdrowiskowego, leków oraz badań profilaktycznych) oraz świadczeń zdrowotnych dla pracowników wykonujących prace polegające na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest – przeniesienie z dotychczasowych przepisów, rozszerzenie zakresu świadczeń zdrowotnych o pracowników wykonujących prace polegające na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest; świadczenia zdrowotne zgodnie z dyrektywą 2009/148, świadczenia socjalne wykraczają poza zakres regulacji unijnych.

Przyjęte rozwiązania prawne odpowiadają również na podjęte w Unii Europejskiej inicjatywy takie jak: nowe unijne ramy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, Europejski Zielony Ład, w tym w szczególności „Falę renowacji na potrzeby Europy”, europejski plan walki z rakiem, unijna strategia w zakresie odpadów i pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym. W rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 20 października 2021 r. zawierającej zalecenia dla Komisji w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z azbestem (2019/2182(INL)) podkreśla się, że nastąpi przewidywane wzmożenie prac budowlanych w związku z „Falą renowacji na potrzeby Europy”, w ramach której przewidziano remont 35 mln budynków do 2030 r.; któremu towarzyszyć będzie zwiększone narażenie zawodowe i środowiskowe na włókna azbestu. W związku z „Falą renowacji na potrzeby Europy” azbest trzeba będzie zastąpić materiałami energooszczędnymi. Szczególną uwagę przy tym należy zwrócić na ochronę przed narażeniem na działanie azbestu pracowników zatrudnionych przy remontach starych budynków oraz ich mieszkańców. Podkreśla się konieczność identyfikacji budynków zawierających azbest, aby wesprzeć bezpieczne usuwanie azbestu i innych niebezpiecznych materiałów.

Polska w wielu dokumentach unijnych jest wskazywana jako lider działań dotyczących azbestu. Dzięki Bazie Azbestowej i całemu systemowi gromadzenia i przetwarzania danych o wyrobach zawierających azbest sytuacja w Polsce jest dobrze zdiagnozowana. Rozmieszczenie wyrobów zawierających azbest na terenie Polski jest zróżnicowane pod względem geograficznym i jest związane z lokalizacją zakładów produkujących wyroby zawierające azbest na linii rzeki Wisły. Najwięcej wyrobów zawierających azbest zostało zinwentaryzowanych w woj. mazowieckim, lubelskim, wielkopolskim, łódzkim, podlaskim, kujawsko-pomorskim i świętokrzyskim. Jednocześnie województwa te są bardziej zaludnione, a gęstość zabudowy może powodować lokalnie większe narażenie na działanie azbestu, także podczas usuwania tych wyrobów. Im dalej na zachód Polski tym liczba wyrobów azbestowych zdecydowanie maleje, zmienia się typ zabudowy na bardziej rozproszony, co sumarycznie zmniejsza również ryzyko stężenia włókien azbestu w powietrzu.

Na podstawie danych za lata 2018–2022 dotyczących zeskładowanych odpadów zawierających azbest (uzyskiwanych na podstawie danych o odpadach gromadzonych przez marszałków województw oraz z Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO)) średni poziom corocznego usuwania wyrobów zawierających azbest wynosi ok. 194 tys. ton (najmniej 188 tys. ton w 2022 r., najwięcej 203 tys. ton w 2021 r.). Dane gromadzone w BDO podlegają weryfikacji, zatem jest możliwe, że jednostkowe dane za poszczególne lata mogą ulec zmianie.

Proces usuwania wyrobów azbestowych wspiera Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dalej „NFOŚiGW”) oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (dalej „WFOŚiGW”). Pierwszy program NFOŚiGW został uruchomiony w 2010 r. i w sumie do roku 2015 wypłacono WFOŚiGW na ten cel kwotę 71 mln zł. W latach 2016–2017 alokacja środków NFOŚIGW wyniosła 25 mln zł, a w roku 2018 r. 4 mln zł. W 2019 r. uruchomiono „Ogólnopolski program finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest 2019–2023” z alokacją 100 mln zł. W latach 2016–2021 NFOŚiGW przeznaczył 68 mln zł na wsparcie usuwania wyrobów azbestowych, co stanowi połowę poniesionych na ten cel środków, natomiast drugą połowę finansują WFOŚIGW wraz z jednostkami samorządu terytorialnego (dalej „jst”) oraz beneficjentami końcowymi.

Środki unijne pozyskiwane z regionalnych programów operacyjnych były wykorzystywane w zróżnicowany sposób, w zależności od regionu kraju. W woj. lubelskim w latach 2014-2020 wydatkowano na cel 10,8 mln zł, w woj. małopolskim – 16 mln zł, a w woj. śląskim – 79,8 mln zł.

W 2021 r. na usuwanie wyrobów zawierających azbest wydatkowano ponad 91 mln zł, z czego ponad 52 mln zł pochodziły ze środków unijnych. W 2022 r. wydatkowano na ten cel ponad 55,5 mln zł, z czego ponad 5 mln zł pochodziło ze środków unijnych. Dane te potwierdzają potrzebę dobrego ustalania zasad wydatkowania środków UE.

Jako przyczyny niskiej efektywności procesu oczyszczania kraju z azbestu wskazać należy m.in.:

1) niewystarczające środki finansowe przeznaczane na dofinansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest oraz brak dofinansowania do położenia nowego pokrycia dachu po usunięciu pokrycia dachu wykonanego przy wykorzystaniu wyrobów zawierających azbest. Wyroby zawierające azbest będące pokryciem dachów stanowią ponad 90% wszystkich tych wyrobów zainwentaryzowanych na terenie kraju. Dofinansowania z NFOŚiGW oraz WFOŚiGW dotyczą pokrycia od 50 do 100% kosztów demontażu i unieszkodliwienia wyrobów azbestowych. Ciężar finansowy pozostałych kosztów demontażu i unieszkodliwienia oraz nowego dachu spoczywa na właścicielach lub użytkownikach domów;

2) niewystarczający nadzór nad wykonawcami prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest;

3) brak ustawowych obowiązków wykonawców prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest; najistotniejsze kwestie dotyczące zasad bezpiecznego usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest są uregulowane w rozporządzeniach;

4) brak administracyjnych kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów w zakresie bezpiecznego użytkowania, zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest.

Wdrożenie do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2668 z dnia 22 listopada 2023 r. w sprawie zmiany dyrektywy 2009/148/WE w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy wymaga zmiany przepisów prawa na szczeblu ustawowym.

Zakres interwencji ustawodawczej zgodnie z przepisami unijnymi obejmuje:

1) uregulowanie rynku wykonawców prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczeniu wyrobów zawierających azbest poprzez ustanowienie obowiązku uzyskania zezwolenia na usuwanie lub zabezpieczanie wyrobów zawierających azbest oraz utworzenie rejestru wykonawców prac, którym wydano, cofnięto lub zmieniono takie zezwolenie, jako integralnej części Bazy Azbestowej;

2) uregulowanie rynku jednostek szkoleniowych prowadzących szkolenia w zakresie bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, poprzez ustanowienie obowiązku uzyskania wpisu do rejestru jednostek szkoleniowych, będącego integralną częścią Bazy Azbestowej;

3) określenie zakresu szkolenia dla wykonawców prac, w których występuje narażenie na działanie azbestu oraz dla wykonawców prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest;

4) ustalenie nadrzędnej zasady usuwania wyrobów zawierających azbest oraz wskazanie przypadków, gdy wyroby zawierające azbest mogą pozostać jedynie zabezpieczone w sposób trwały, co obejmuje: podziemne instalacje ciepłownicze, elektroenergetyczne i wyłączone z eksploatacji podziemne instalacje wodociągowe i kanalizacyjne, drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest, płyty warstwowe lub płyty żeberkowe znajdujące się w ścianie lub w pokryciach warstwowych połączonych trwale ze ścianą osłonową budynku;

5) aktualizacja przepisów dotyczących inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, m.in. w zakresie zniesienia obowiązku corocznej informacji o wyrobach zawierających azbest na korzyść składania deklaracji w przypadku zaistnienia zmiany danych;

6) aktualizacja zasad prowadzenia prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest;

7) aktualizacja przepisów dotyczących funkcjonowania Bazy Azbestowej, jako narzędzia do kompleksowego monitoringu procesu oczyszczania kraju z azbestu, w szczególności w zakresie wskazania zakresu informacji gromadzonych w Bazie Azbestowej oraz określenia grupy podmiotów uprawnionych do korzystania z Bazy Azbestowej wraz ze wskazaniem zakresu ich dostępu do danych, uregulowanie kwestii administrowania Bazą Azbestową, jak również wskazanie administratora danych osobowych przetwarzanych w Bazie Azbestowej;

8) aktualizacja świadczeń zdrowotnych dla byłych pracowników podmiotów, które stosowały azbest w produkcji (w zakresie świadczeń leczenia uzdrowiskowego, leków oraz badań profilaktycznych) oraz wprowadzenie świadczeń zdrowotnych dla pracowników wykonujących prace polegające na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest;

9) wprowadzenie administracyjnych kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów ustawy i zasilenie tymi wpływami budżetów NFOŚiGW oraz jst z przeznaczeniem na finansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest;

10) uzupełnienie kompetencji organów kontrolnych.

Poza zakresem przepisów unijnych znajdują się kwestie dotychczas uregulowane w polskich przepisach w następującym zakresie:

1) aktualizacja świadczeń socjalnych dla byłych pracowników podmiotów, które stosowały azbest w produkcji (w zakresie świadczeń leczenia uzdrowiskowego, leków oraz badań profilaktycznych);

2) uregulowanie kwestii finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest;

3) aktualizacja wykazu podmiotów, które stosowały azbest w produkcji i których pracownicy są uprawnieni do świadczeń zdrowotnych i emerytalnych.

Z chwilą stwierdzenia faktu posiadania wyrobów zawierających azbest, użytkujący te wyroby powinien dokonać ich inwentaryzacji, a jej wyniki wpisać w deklarację dotyczącą wyrobów zawierających azbest, którą należy przedłożyć odpowiednio wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta (dot. osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami) lub marszałkowi województwa. W porównaniu do obecnych przepisów, poza zmianą nazwy dokumentu i zakresu danych o wyrobie, istotna zmiana dotyczy terminów jego składania. Obecny przepis obligujący do corocznego składania dokumentu zostanie zastąpiony obowiązkiem złożenia deklaracji w terminie 14 dni od dnia zaistnienia zmiany danych objętych deklaracją. Pierwszą deklarację należy złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, jednakże obowiązek ten nie dotyczy użytkujących, jeśli aktualne informacje o wyrobie zawierającym azbest są wprowadzone do Bazy Azbestowej. Do wypełnienia deklaracji nie będzie już potrzebne określenie stopnia pilności usunięcia wyrobów na podstawie oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Uzależnianie kolejności usuwania wyrobów zawierających azbest od stopnia pilności mogło prowadzić do częściowego remontowania gospodarstw, co ograniczało pozytywny efekt tych działań. Poza tym ze względu na bardzo długi okres użytkowania tych wyrobów i ich potwierdzoną rakotwórczość, wszystkie powinny być usuwane lub zabezpieczane bez względu na ich indywidualny stan.

Obecne przepisy pozwalają na wykorzystywanie wyrobów zawierających azbest do 31 grudnia 2032 r. i data ta zostanie utrzymana jako data obligatoryjnego wypełnienia obowiązku usunięcia lub trwałego zabezpieczenia tych wyrobów.

Projekt ustawy rozszerza katalog przypadków, gdy wyroby zawierające azbest mogą pozostać jedynie zabezpieczone w sposób trwały. Podyktowane jest to względami ekonomicznymi i ochrony środowiska oraz zdrowia i życia ludzi, gdy na skutek usuwania tych wyrobów nastąpi nieproporcjonalnie duża emisja azbestu do powietrza, gleby czy wody, co spowoduje większą potencjalną szkodę w środowisku niż nieusunięcie tych wyrobów. Obok już uregulowanych przypadków dotyczących podziemnych instalacji ciepłowniczych, elektroenergetycznych i wyłączonych z eksploatacji podziemnych instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest, ustanowiono odstępstwo w postaci możliwości trwałego zabezpieczenia wyrobów zawierających azbest będących płytami warstwowymi lub płytami żeberkowymi znajdujących się w ścianie lub w pokryciach warstwowych połączonych trwale ze ścianą osłonową budynku. Płyty te znajdują się w wielu wielorodzinnych budynkach mieszkalnych lub użyteczności publicznej i ich usunięcie może się wiązać z rozbiórką niemal całego budynku. Dlatego też wprowadza się możliwość zabezpieczenia tych wyrobów, nie ograniczając możliwości ich usunięcia, jeśli są takie możliwości techniczne i ekonomiczne właściciela danego budynku.

Projekt ustawy dotyczy szerokiego grona przedsiębiorców i ich pracowników. Ze względu na narażenie na działanie azbestu definicja wykonawcy prac obejmuje każdego pracodawcę, przedsiębiorcę niebędącego pracodawcą lub wykonującego działalność gospodarczą na własny rachunek, wykonującego lub nadzorującego prace, w których występuje narażenie na działanie azbestu. Zatem obowiązki związane z oceną ryzyka zawodowego oraz szkolenia w zakresie bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest dotyczą nie tylko wykonawców prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest, ale różnych innych grup zawodowych, które w swojej pracy mogą się narazić na działanie azbestu, takich jak m.in. strażacy, górnicy, służby ratunkowe, pracownicy przedsiębiorstw wodociągowych i kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektroenergetycznych, transportowych, instalacji przemysłowych, w których są wykorzystywane wyroby zawierające azbest, a nawet pracownicy pracujący w budynkach, w których występują wyroby zawierające azbest.

W projekcie ustawy określono zakres, terminy oraz częstotliwość organizowania szkolenia w zakresie bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, z rozdzieleniem na część podstawową i rozszerzoną (dla wykonawców prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest). Szkolenia mogą przeprowadzać tylko jednostki szkoleniowe, które spełnią warunki określone w ustawie, w tym m.in. zostaną wpisane przez ministra właściwego do spraw gospodarki do rejestru tych jednostek, stanowiącego integralną część Bazy Azbestowej. Celem tych regulacji jest zapewnienie bezpieczeństwa pracowników oraz osób trzecich podczas wszystkich prac, w których występuje narażenie na działanie azbestu.

Projekt ustawy ujmuje kompleksowo proces usuwania i zabezpieczania wyrobów zawierających azbest. Ustalono obowiązki wykonawcy prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest, które zostały wzmocnione przez konieczność uzyskania przez wykonawcę prac zezwolenia na usuwanie lub zabezpieczanie wyrobów zawierających azbest. Organem właściwym do wydania zezwolenia będzie starosta właściwy ze względu na miejsce siedziby wykonawcy prac. Wykonawcy prac, którym udzielono zezwolenia zostaną wpisani do rejestru wykonawców prac, będącego integralną częścią Bazy Azbestowej.

Jedną ze zmian jest zmiana terminu na złożenie zgłoszenia prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest do odpowiednich organów kontrolnych, na co najmniej 14 dni przed rozpoczęciem tych prac, tak aby zapewnić organom kontrolnym możliwość zaplanowania kontroli. Wprowadzenie rejestru wykonawców prac, którzy uzyskali zezwolenie na usuwanie lub zabezpieczanie wyrobów zawierających azbest, także wzmocni dodatkowo organy kontrolne w zakresie planowania kontroli.

Obowiązki wykonawcy prac zostały przeniesione do projektu ustawy z obecnie obowiązujących przepisów wykonawczych, co umożliwiło wprowadzenie administracyjnych kar pieniężnych za działania wbrew przepisom ustawy.

Obecnie za brak złożenia informacji o wyrobach zawierających azbest, na podstawie art. 346 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, przewidziana jest kara grzywny. Z przepisu tego praktycznie jednak nie korzystano. Z kolei organy kontrolne nie posiadały jasnych podstaw prawnych do karania wykonawców prac za nieprzestrzeganie przepisów w zakresie usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest. Projektowane przepisy wprowadzają szeroki katalog administracyjnych kar pieniężnych, ustalając stawki oraz organy nakładające te kary.

Pierwsza grupa administracyjnych kar pieniężnych obejmuje użytkujących wyroby zawierające azbest, którzy nie składają deklaracji dotyczącej wyrobów zawierających azbest w ustawowym terminie, bądź nie oznakowują urządzeń, instalacji, pomieszczeń, w których znajdują się te urządzenia i instalacje, lub dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest niezabezpieczonych trwale przed emisją azbestu. Wysokość kary została ustalona na poziomie od 500 zł do 1 000 zł, nie więcej niż 5 000 zł w ciągu jednego roku. Wpływy z tych kar stanowić będą dochód własny odpowiednio gminy lub województwa, z przeznaczeniem na finansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest.

Druga grupa administracyjnych kar pieniężnych obejmuje naruszenia o charakterze formalno-organizacyjnym, np. brak sporządzenia czy weryfikacji oceny ryzyka zawodowego pracowników, dopuszczenie do pracy pracowników bez aktualnego szkolenia, prowadzenie działalności szkoleniowej bez wymaganego wpisu do rejestru, prowadzenie działalności w zakresie usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest bez wymaganego zezwolenia. Wysokość kary została ustalona na poziomie od 1 000 zł do 20 000 zł, nie więcej niż 200 000 zł w ciągu jednego roku. Trzecia grupa kar dotyczy nieprzestrzegania obowiązków wykonawcy prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest, przy czym wysokość kary została określona na poziomie od 1 000 zł do 10 000 zł, nie więcej niż 100 000 zł w ciągu jednej kontroli. Warto podkreślić, że wpływy z tych kar będą zasilały konto NFOŚiGW z przeznaczeniem na finansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest.

Biorąc pod uwagę, że spodziewane jest przyspieszenie prac remontowych i termomodernizacyjnych, m.in. w ramach „Fali renowacji na potrzeby Europy” konieczne jest zapewnienie zwiększonej ochrony zdrowia pracownikom wykonującym prace polegające na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest poprzez objęcie ich systemem badań profilaktycznych. Natomiast zakres opieki socjalnej i zdrowotnej dla byłych pracowników podmiotów stosujących azbest w produkcji nie ulegnie zmianie w porównaniu do przepisów obecnie obowiązujących. Szczegółowy zakres, częstotliwość oraz okres ważności badań profilaktycznych zostanie określony w akcie wykonawczym, biorąc pod uwagę najnowsze osiągnięcia medycyny oraz potrzebę edukacji antytytoniowej.

W projekcie ustawy dodano przepisy obejmujące finansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest. Środki na usuwanie wyrobów zawierających azbest były fakultatywnie udostępniane od lat przez NFOŚiGW oraz WFOŚiGW, i tak też pozostanie, uwzględniając jedynie te przedsięwzięcia w katalogu przedsięwzięć objętych systemem finansowania ochrony środowiska. Jednocześnie wprowadza się konieczność przekazywania wpływów z administracyjnych kar pieniężnych na ten cel do NFOŚiGW. Szczegółowe zasady uzyskania przez jednostki samorządu terytorialnego wsparcia ustalają poszczególne WFOŚiGW w regulaminach. Natomiast jednostki samorządu terytorialnego na swoim terenie ustalają własne regulaminy usuwania wyrobów zawierających azbest, z uwzględnieniem lokalnej specyfiki, w ramach finansowania ze środków publicznych.

Kolejnym instrumentem wsparcia jest uwzględnienie usuwania wyrobów zawierających azbest jako elementu działań i kosztów kwalifikowanych w innych funkcjonujących już programach, w tym w ramach programów opracowywanych na podstawie ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (co obejmuje działania realizowane ze środków unijnych w ramach programów rozwoju, w tym programów wieloletnich oraz programów operacyjnych).

W ramach projektowanych zmian w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków wprowadza się rozszerzenie zakresu przedsięwzięcia niskoemisyjnego, przedsięwzięcia termomodernizacyjnego oraz przedsięwzięcia remontowego. Celem tej zmiany jest ujmowanie w ramach tych przedsięwzięć usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest, co zapewni większą efektywność ekonomiczną i energetyczną podejmowanych przedsięwzięć. Nowelizacja ta jest zgodna z założeniami Długoterminowej strategii renowacji budynków, przyjętej uchwałą Rady Ministrów nr 23/2022 z dnia 9 lutego 2022 r. w sprawie przyjęcia „Długoterminowej strategii renowacji budynków”. Ponadto uzależniono możliwość skorzystania z dofinansowania na podstawie wskazanych przepisów od wprowadzenia informacji o wyrobach zawierających azbest do Bazy Azbestowej.

Oczekiwany efekt interwencji to:

1) wzrost bezpieczeństwa wykonywania prac w narażeniu na działanie azbestu, w tym polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest;

2) wzrost ochrony zdrowotnej pracowników wykonujących prace w narażeniu na działanie azbestu;

3) uregulowanie możliwości pozostawienia wyrobów zawierających azbest będących płytami warstwowymi lub płytami żeberkowymi znajdującymi się w ścianie lub w pokryciach warstwowych połączonych trwale ze ścianą osłonową budynku pod warunkiem odpowiedniego zabezpieczenia tych wyrobów;

4) aktualizacja świadczeń zdrowotnych dla pracowników z uwzględnieniem poziomu najnowszych osiągnięć medycyny;

5) pozytywny wpływ na stan techniczny zasobu budowlanego w Polsce, w tym jego efektywność energetyczną, poprzez doprowadzenie przegród zewnętrznych budynku do standardów budynków o niemal zerowym zużyciu energii.

Z wyrazami szacunku