Ustawa przewiduje również obowiązek zapewnienia przez podmiot reprezentujący co najmniej jednego punktu odbierania opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym od użytkowników końcowych w każdej gminie oraz rozszerzenie obowiązku przyjmowania opakowań szklanych wielokrotnego użytku przez jednostki handlu detalicznego o powierzchni poniżej 200 m2, jeśli jednostka sprzedaje napoje w takich butelkach.

Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy, rozwiązanie to ma stanowić jasną wytyczną dla podmiotów reprezentujących co do minimalnej ilości takich punktów i umożliwi weryfikację objęcia terytorium całego kraju systemem odbioru opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym, co zapewni użytkownikom końcowym powszechny i równy dostęp. Z kolei objęcie systemem kaucyjnych również mniejszych jednostek handlu, ma umożliwić konsumentom oddanie opakowania niedaleko miejsca zamieszkania.

W ramach zmian do ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach przewidziano zwolnienie z obowiązku uzyskania zezwolenia na zbieranie odpadów podmioty odbierające opady opakowaniowe od podmiotów zajmujących się nieprofesjonalnym zbieraniem odpadów (tzw. logistyka zwrotna). Podmiot ten, zobowiązany będzie jednak do posiadania umowy, zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności, z posiadaczem odpadów, posiadającym zezwolenie na zbieranie lub przetwarzanie odpadów, dotyczącej co najmniej nieodpłatnego przyjmowania odpadów. 

W przepisach ustawy zawarto również wyłączenie obowiązku zbiórki opakowań na napoje będące mlekiem, jogurtem lub innym pitnym produktem mlecznym w ramach systemu. Jest to odpowiedź na postulaty zgłaszane przez branżę, związane z potrzebą zachowania reżimu sanitarnego w punktach handlowych, którego w miejscach przechowywania opakowań po tych produktach ciężko byłoby dotrzymać.

Nowe przepisy przewidują narzędzia, które mają na celu obniżenie atrakcyjności uiszczania samej tylko opłaty produktowej zamiast realnego udziału w tworzących się systemach i ich finansowania. W tym celu przewiduje się, że począwszy od 2026 r. opłata produktowa, którą ponosić będą wprowadzający, którzy nie przystąpili do żadnego z systemów kaucyjnych, obliczana będzie jako potrójna stawka opłaty produktowej określonej dla danego rodzaju opakowania na napoje. Powyższe jest uzasadniane tym, że  podmiot, który przystąpi do systemu kaucyjnego i poniesie koszty jego finansowania, ale pomimo to nie uda mu się uzyskać wymaganych poziomów selektywnej zbiórki może i powinien być traktowany w sposób mniej restrykcyjny niż podmiot, który w ogóle nie podejmie takiej próby.

Ustawa wejdzie 1 stycznia 2025 r., za wyjątkiem przepisów dotyczących potrójnej stawki opłaty produktowej, które wejdą w życie od 1 stycznia 2026 r.

Pierwotnie ustawa przewidywała uruchomienie systemu kaucyjnego również z dniem 1 stycznia 2025 r. Niemniej, mając na względzie pojawiające się postulaty przedsiębiorców (w tym sklepów, operatorów i producentów napojów w opakowaniach) co do braku gotowości na uruchomienie systemu, polski rząd podjął decyzję o jego odroczeniu o 9 miesięcy tj. do 1 października 2025 r. W konsekwencji, ustawowe obowiązki w zakresie osiągnięcia poziomów selektywnego zbierania będą liczone od 1 października 2025 r.

Przesunięcie to ma na celu zagwarantowanie branży dodatkowego czasu na uregulowanie zasad współpracy pomiędzy operatorami i zapewnienie kompatybilności systemów. Przesunięcie będzie również pozytywnie oddziaływać na klientów. Przedsiębiorcy, którzy zyskają dodatkowy czas na dostosowanie będą mogli zapewnić, że system zostanie uruchomiony w pełnym zakresie, na obszarze całego kraju, zapewniając powszechny i równy dostęp dla obywateli. 

Do postępowań o wydanie zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy zastosowanie będą miały przepisy nowe. W konsekwencji, podmioty reprezentujące zobowiązane będą do podjęcia, w terminie 3 miesięcy od wejścia ustawy nowelizującej w życie, działań zmierzających do dostosowania się do nowych przepisów:

Jednocześnie, podmiot reprezentujący, który przed dniem wejścia w życie ustawy uzyskał zezwolenie, ustalające termin uruchomienia systemu kaucyjnego na dzień wcześniejszy niż dzień 1 października 2025 r., może, w terminie 7 dni od wejścia w życie ustawy, wystąpić z wnioskiem o zmianę zezwolenia poprzez przesunięcie uruchomienia systemu kaucyjnego na dzień 1 października 2025 r. W takim przypadku minister właściwy ds. klimatu będzie miał 7 dni na wydanie decyzji zmieniającej.

Przedsiębiorcy, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy utworzyli system pobierania i zwracania kaucji za opakowania, mogą prowadzić ten system na dotychczasowych zasadach nie później niż do 31 grudnia 2025 r., przy czym opakowania, w których napoje zostały wprowadzone do obrotu przed 1 stycznia 2026 r. mogą być zbierane, a pobrana kaucja może być zwracana na zasadach dotychczasowych po tym terminie, nie później jednak niż do dnia 31 grudnia 2026 r.

W 2025 r. dopuszcza się również przejściowo stosowanie wzoru oznakowania wskazującego na objęcie opakowania systemem kaucyjnym oraz określającego wysokość kaucji bądź to w brzmieniu dotychczasowym bądź też nowym – nadanym ustawą nowelizującą. 

Odroczenie wprowadzenia systemu kaucyjnego należy ocenić korzystnie. Dzięki temu przedsiębiorcy zyskają dodatkowy czas na lepsze przygotowanie się do jego integracji do swojej działalności, co pozwoli im dokładniej zaplanować logistykę, zainwestować w odpowiednią infrastrukturę i przeprowadzić kampanie informacyjne dla konsumentów. Z drugiej strony, organy ochrony środowiska zyskają dodatkowe narzędzia umożliwiające nadzór nad należytym działaniem mechanizmów kaucyjnych.

W efekcie system powinien  być pozytywniej odbierany przez konsumentów, którzy lepiej zrozumieją jego działanie i płynące z niego korzyści. W rezultacie, cele systemu kaucyjnego, takie jak zwiększenie poziomu recyklingu, zmniejszenie ilości odpadów na składowiskach oraz promowanie bardziej zrównoważonych nawyków konsumpcyjnych, będą realizowane w sposób bardziej efektywny.

Jednakże pomimo prognozowanego pozytywnego wpływu powyższych zmian należy zwrócić uwagę, że w aktualnym stanie rzeczy istnieją pewne ryzyka i problemy natury legislacyjnej. Docelowo, w pierwszej kolejności spodziewane było bowiem uregulowanie zagadnień związanych z rozszerzoną odpowiedzialnością producenta (ROP) – co miało nastąpić już w 2023 r., a dopiero następnie – w ramach jego uzupełnienia – wprowadzenie systemu kaucyjnego. Oznacza to, że uruchomienie systemu kaucyjnego następuje niejako poza funkcjonalną kolejnością zmian regulacyjnych, co może rodzić pewne wątpliwości co do efektywności tego ostatniego jak również mieć wpływ na system selektywnej zbiórki odpadów w gminach.

W związku z tym, należy odpowiednio przygotować się na zmiany w zakresie gospodarowania opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, a także uważnie monitorować potencjalną efektywność ich zastosowania w praktyce. O tym, a także innych zmianach w tym zakresie z pewnością będziemy informować w przyszłych publikacjach.