Noty tematyczne o Unii Europejskiej: Własność intelektualna, przemysłowa i handlowa

Własność intelektualna oznacza ogół praw wyłącznych przyznawanych z tytułu twórczości intelektualnej. Obejmuje dwa rodzaje praw: własność przemysłową, na którą składają się wynalazki (patenty), znaki towarowe, wzory przemysłowe i użytkowe, oznaczenia pochodzenia, oraz prawo autorskie, na które składa się własność artystyczna i literacka. Od wejścia w życie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) w 2009 r. UE ma wyraźnie określone kompetencje w dziedzinie praw własności intelektualnej (art. 118). Chociaż prawa własności intelektualnej są regulowane przepisami prawa międzynarodowego i krajowego, podlegają one także prawodawstwu unijnemu. Art. 118 TFUE stanowi, że w ramach tworzenia i funkcjonowania rynku wewnętrznego Parlament i Rada, zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, wprowadzają środki dotyczące unijnego prawa własności intelektualnej w celu zapewnienia jednolitej ochrony w UE oraz utworzenia scentralizowanych ogólnounijnych systemów zezwoleń, koordynacji i nadzoru. Legislacyjne działania Unii Europejskiej w tej dziedzinie sprowadzają się głównie do harmonizacji określonych aspektów praw własności intelektualnej we własnym systemie, jak w przypadku znaku towarowego UE czy wzoru unijnego, a w przyszłości także w przypadku patentu. Wiele instrumentów UE odzwierciedla międzynarodowe zobowiązania państw członkowskich wynikające z konwencji berneńskiej i rzymskiej, a także z porozumienia TRIPS Światowej Organizacji Handlu i z międzynarodowych traktatów Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) z 1996 r.

Ramy prawne w UE opierają się na czteropoziomowym systemie rejestracji znaków towarowych, który współistnieje z krajowymi systemami znaków towarowych zharmonizowanymi dyrektywą o znakach towarowych (dyrektywa 2015/2436z 16 grudnia 2015 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych). Oprócz procedury krajowej, możliwymi procedurami zmierzającymi do ochrony znaków towarowych w UE są: procedura Beneluksu, wprowadzony w 1994 r. znak towarowy Unii Europejskiej oraz procedura międzynarodowa. Rozporządzenie (UE) 2017/1001 z 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej kodyfikuje i zastępuje wcześniejsze rozporządzenia WE w sprawie znaku towarowego UE. Kodyfikację przeprowadzono w trosce o jasność, biorąc pod uwagę fakt, że unijny system znaków towarowych kilkakrotnie znacznie zmieniono. Unijny znak towarowy ma jednolity charakter i taki sam skutek w całej UE. Za zarządzanie znakami towarowymi UE i wzorami unijnymi odpowiada Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). Rozporządzenie w sprawie unijnego znaku towarowego określa również wysokość opłat należnych EUIPO. Ustalono ją na poziomie, który gwarantuje, że generowane dochody pokryją koszty EUIPO oraz że uzupełnią krajowe systemy znaków towarowych.

Własność intelektualna tworzy wartość dodaną dla europejskich przedsiębiorstw i gospodarek. Jej jednolita ochrona i egzekwowanie przyczyniają się do wspierania innowacji i wzrostu gospodarczego. Parlament angażuje się w związku z tym w harmonizację praw własności intelektualnej i utworzenie jednolitego systemu europejskiego równolegle z krajowymi systemami, jak w przypadku znaku towarowego UE, wzoru unijnego oraz patentu europejskiego o jednolitym skutku.

W rozmaitych rezolucjach w sprawie praw własności intelektualnej, a w szczególności w sprawie prawnej ochrony baz danych, wynalazków biotechnologicznych i praw autorskich, Parlament opowiedział się za stopniową harmonizacją takich praw. Sprzeciwił się także udzielaniu patentów na części ciała ludzkiego. 27 lutego 2014 r. Parlament Europejski przyjął w związku ze sprawozdaniem z własnej inicjatywy rezolucję w sprawie opłat licencyjnych za kopie na użytek prywatny (prawo do sporządzania na użytek prywatny kopii legalnie nabytych treści), gdyż wskutek postępu technologicznego cyfrowe sporządzanie kopii na użytek prywatny nabrało dużego znaczenia gospodarczego. Parlament odegrał także bardzo aktywną rolę podczas opracowywania projektu traktatu WIPO o wyjątkach w prawie autorskim dla osób niedowidzących (traktat z Marrakeszu).

W ramach prac przygotowawczych do przeglądu unijnego prawa autorskiego (zob. A.2.a) Parlament przyjął we wrześniu 2018 r. sprawozdanie zawierające pewną liczbę istotnych zaleceń dotyczących wszystkich rozważanych kwestii. W trakcie procesu legislacyjnego toczyła się ożywiona debata publiczna dotycząca art. 11 i 13 projektu dyrektywy w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym. Jej zwieńczeniem było głosowanie w Parlamencie popierające wysiłki na rzecz nowego prawa pozwalającego wydawcom prasowym na pobieranie wynagrodzenia za korzystanie z ich treści na niektórych dużych platformach informacyjnych i nowego prawa ułatwiającego śledzenie naruszeń praw autorskich w internecie. Branża twórcza była zadowolona, ale przedstawiciele firm technologicznych zaatakowali propozycje. Ostatecznie głosowanie w Parlamencie po raz kolejny zadecydowało o przyjęciu dyrektywy UE w sprawie praw autorskich.

Podstawa prawna – Artykuł 114 i 118 TFUE.

Tematy szczegółowe: Znaki towarowe i wzory; Prawo autorskie i prawa pokrewne; Koncepcja wyczerpania praw; Najnowsze orzecznictwo TSUE

Więcej informacji pod linkiem.

Źródło: Udo Bux, Parlament Europejski