W dzisiejszym poradniku pracodawcy przyjrzymy się bliżej znowelizowanemu 21 lutego 2023 r. kodeksowi pracy w części dotyczącej umożliwienia pracodawcom prowadzenia w miejscu pracy kontroli pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu.

Uchwalona w dniu 1 grudnia 2022 r. ustawa o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw zmienia, poza ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, także ustawę z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Na podstawie nowelizacji do kodeksu pracy zostały dodane nowe art. 22^1c–22^1h dotyczące kontroli trzeźwości i środków działających podobnie do alkoholu.

Przepisy

Prowadzenie przez pracodawcę prewencyjnej kontroli trzeźwości oraz obecności środków działających podobnie do alkoholu nie jest w zakładach pracy obligatoryjne. Na mocy znowelizowanych przepisów pracodawca może ją jednak wprowadzić
(w porozumieniu z działającymi u niego zakładowymi organizacjami związkowymi)
i to pracodawca decyduje, w jakim zakresie i które grupy będą objęte kontrolą.

Kontrola może zostać wprowadzona, gdy jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób (np. klientów) lub jest to niezbędne do zapewnienia ochrony mienia.

Kontrola trzeźwości oraz środków działających podobnie do alkoholu nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika. Kontrola trzeźwości obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie.

W § 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika wskazuje się, że badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przy użyciu urządzenia elektronicznego dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu, z użyciem ustnika, metodą: spektrometrii w podczerwieni, lub utleniania elektrochemicznego. Ustnik podlega wymianie każdorazowo przed przeprowadzeniem pomiaru. Opakowanie ustnika należy otwierać w obecności osoby badanej.

Badanie trzeźwości ma na celu stwierdzenie braku obecności alkoholu w organizmie pracownika albo obecności alkoholu wskazującej na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z 26.10.1982 r.
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zgodnie ze wskazanym przepisem stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³. Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Zgodnie z regulacjami kodeksu pracy za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu (art. 22^c § 4-5 k.p.).

Wykaz środków działających podobnie do alkoholu został określony w rozporządzeniu wykonawczym przez ministra właściwego do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz ministrem właściwym do spraw pracy. W rozporządzeniu tym wśród środków działających podobnie do alkoholu wymienia się: opioidy; amfetaminę i jej analogi; kokainę; tetrahydrokanabinole; benzodiazepiny.

Procedura

Zgodnie z aktem wykonawczym, badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu, polega na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny i umieszczeniu ich w urządzeniu do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu, zgodnie z instrukcją obsługi tego urządzenia.

Wprowadzenie kontroli prewencyjnej trzeźwości lub kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu u pracowników powinno nastąpić w oparciu o ustalenia zawarte w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

W aktach wewnątrzzakładowych powinny znaleźć się następujące informacje:

– Fakt wprowadzenia kontroli trzeźwości lub kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu,

– Grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą,

– Sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, 

– Czas i częstotliwość przeprowadzania kontroli (np. wszyscy lub wybrani pracownicy; np. losowo; raz dziennie, przy wejściu, wyjściu, w trakcie pracy itp.).

Czerwona lampka

Zgodnie z treścią art. 22^1d § 1 k.p. pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu wskazanym powyżej albo zachodzi uzasadnione podejrzenie,
że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy. Niedopuszczenie do pracy pracownika przez pracodawcę będzie miało miejsce także, jeżeli kontrola wykaże obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkoholu albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu takiego środka lub zażywał taki środek w czasie pracy.

Zgodnie z regulacjami kodeksu pracy na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości lub obecności środków podobnych do alkoholu u pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego.

Zielona lampka

W przypadku gdy wynik badania nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości pracownika lub też obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie, okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 22^1d § 8, art. 22^1f § 2 k.p.). Pracownik nie może ponosić negatywnych konsekwencji związanych z nieuzasadnionym podejrzeniem go o stawienie się do pracy pod wpływem alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu.