Uprzejmie informuję, że do konsultacji publicznych skierowany został projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw.

W obecnym stanie prawnym pracownikom – rodzicom dzieci urodzonych przedwcześnie przysługują takie same uprawnienia rodzicielskie, jak rodzicom dzieci urodzonych w terminie. Rodzicom dzieci urodzonych przedwcześnie przysługuje zatem: urlop macierzyński, urlop ojcowski, urlop rodzicielski czy urlop wychowawczy. Mając na względzie różne sytuacje życiowe, z którymi muszą się zmagać pracownicy – rodzice dziecka po jego urodzeniu, w szczególności w przypadku urodzenia dziecka wymagającego długotrwałej opieki szpitalnej, pracownice spędzają urlop macierzyński podczas pobytu dziecka w szpitalu. Ponadto, częste wizyty u lekarza, długotrwała rehabilitacja wiąże się dla rodziców z koniecznością korzystania z urlopów wypoczynkowych, by móc zapewnić dziecku odpowiednią opiekę medyczną albo koniecznością korzystania ze zwolnienia lekarskiego celem opieki nad dzieckiem chorym. W przypadku przedwczesnego urodzenia dziecka przed ukończeniem 28 tygodnia ciąży lub z niską masą urodzeniową poniżej 1000 g sytuacja rodziców, w której wówczas się znaleźli jest bardzo trudna. Długotrwały stres, ciągły niepokój o życie i zdrowie nowonarodzonego dziecka, a także często występująca w tych przypadkach depresja poporodowa, z którą muszą zmagać się matki wymaga podjęcia działań mających na celu pomoc rodzicom w tak trudnej sytuacji. Istotny jest również czas spędzony razem z dzieckiem w domu po długotrwałej hospitalizacji, ponieważ to w domu pracownicy – rodzice muszą nauczyć się opieki nad dzieckiem, w szczególności nad ekstremalnie skrajnym wcześniakiem, który wymaga większych umiejętności od rodziców, a także potrzebny jest czas, żeby nawiązać relację emocjonalną z dzieckiem, a nie martwić się o konieczność natychmiastowego powrotu do pracy z powodu upływającego już urlopu macierzyńskiego.

Zgodnie z art. 181 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2023 r. poz. 1465), zwany dalej „Kodeksem pracy” w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala. W związku z powyższym, przez pierwsze 8 tygodni po porodzie pracownica nie może przerwać urlopu macierzyńskiego.

Obowiązujące w Polsce przepisy w zakresie obligatoryjnego wykorzystania przez pracownicę urlopu macierzyńskiego po porodzie wynikają z konieczności zapewnienia zgodności polskich regulacji z aktami prawa UE i międzynarodowego, w szczególności z konwencjami Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP). Jako podstawową należy wskazać dyrektywę Rady 92/85/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią (dziesiąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG). Celem tej dyrektywy jest poprawa w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno urodziły dziecko oraz pracownic karmiących piersią. Cel ten jest realizowany m.in. przez zapewnienie urlopu macierzyńskiego trwającego co najmniej 14 tygodni i obejmującego co najmniej 2-tygodniowy obowiązkowy urlop udzielany przed i/lub po porodzie. Polska jest związana również konwencją MOP Nr 103 z 1952 r., zgodnie z którą okres urlopu macierzyńskiego powinien wynosić obowiązkowo 12 tygodni, z czego 6 tygodni powinno być wykorzystane po porodzie. Natomiast konwencja MOP Nr 183, która w 2000 r. zrewidowała poprzednią konwencję, przewiduje wydłużenie okresu urlopu macierzyńskiego do co najmniej 14 tygodni oraz utrzymanie minimum 6 tygodniowego obowiązkowego urlopu po porodzie. Celem obowiązkowego urlopu po porodzie jest zapewnienie ochrony zdrowia matki i dziecka.

Zgodnie z art. 180 § 1 Kodeksu pracy, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze od 20 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) do 37 tygodni (w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie). Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 2 Kodeksu pracy). Natomiast po porodzie przysługuje pracownicy urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem, aż do wyczerpania przysługującego wymiaru tego urlopu (art. 180 § 3 Kodeksu pracy).

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy przejęcie części urlopu macierzyńskiego przez pracownika – ojca wychowującego dziecko albo przez pracownika – innego członka najbliższej rodziny jest możliwe w przypadku (art. 180 § 6 – 180 § 16):

• rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, po wykorzystaniu przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego (rezygnacji z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego przez ubezpieczoną-matkę dziecka po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie) – art. 180 § 6 Kodeksu pracy;
• rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę, która przebywa w szpitalu albo w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego (rezygnacji z części zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczoną matkę dziecka, która przebywa w szpitalu albo w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie) – 180 § 10 oraz 180 § 11 Kodeksu pracy;
• zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego (zgonu ubezpieczonej – matki dziecka w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego) – art. 180 § 12 Kodeksu pracy;
• porzucenia dziecka przez pracownicę w czasie urlopu macierzyńskiego; przejęcie pozostałej części urlopu macierzyńskiego jest możliwe nie wcześniej niż po wykorzystaniu przez pracownicę po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego (porzucenia dziecka przez ubezpieczoną – matkę w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego; przejęcie pozostałej części urlopu macierzyńskiego jest możliwe nie wcześniej jednak niż po wykorzystaniu przez ubezpieczoną-matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 8 tygodni) – art. 180 § 13 Kodeksu pracy;
• zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, a także w razie porzucenia dziecka przez taką matkę – art. 180 § 15 pkt 1 i 2 Kodeksu pracy;
• niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę dziecka nieobjętą ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nieposiadającą tytułu do takiego ubezpieczenia, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji – art. 180 § 15 pkt 3 Kodeksu pracy.

Ponadto, korzystanie z części urlopu macierzyńskiego przez pracownika – ojca wychowującego dziecko jest możliwe w przypadku:

• rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni takiego urlopu (rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie) – art. 180 § 4 Kodeksu pracy);
• podjęcia przez matkę dziecka nieposiadającą tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby
  i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy – art. 180 § 17 Kodeksu pracy.

Pracownica po wykorzystaniu po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego może przerwać ww. urlop,
a pozostałą część tego urlopu wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala – zgodnie z art. 181 Kodeksu pracy. Jest to rozwiązanie, z którego obecnie najczęściej korzystają pracownice, których dzieci urodziły się przedwcześnie oraz dzieci były długotrwale hospitalizowane. 

Proponowane zmiany regulują sytuację pracowników – rodziców dzieci przedwcześnie urodzonych oraz pracowników – rodziców dzieci urodzonych w terminie, ale wymagających hospitalizacji od dnia porodu lub w okresie noworodkowym, którzy nie mogą przerwać urlopu macierzyńskiego do upływu 8 tygodni po porodzie z powodu hospitalizacji dziecka w powyższym okresie oraz pracowników – rodziców dzieci urodzonych przed ukończeniem 28 tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g, które wymagają długotrwałego, specjalistycznego leczenia, a także kilkumiesięcznej rehabilitacji.

W przypadku pracowników – rodziców dzieci urodzonych przed ukończeniem 28 tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g, których dziecko wymaga długotrwałej hospitalizacji oraz specjalistycznego leczenia. Z danych przekazanych przez Ministerstwo Zdrowia wynika, że średnia hospitalizacja ekstremalnie skrajnych wcześniaków, czyli dzieci urodzonych przed ukończeniem 28 tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową poniżej 1000 g wynosi około 92 dni, natomiast maksymalny pobyt ekstremalnie skrajnego wcześniaka w szpitalu wynosi 335 dni. Mając na uwadze trudną sytuację, z którą muszą się zmagać pracownicy – rodzice dzieci przedwcześnie urodzonych, długotrwały stres oraz niepokój o życie i zdrowie ich nowonarodzonego dziecka, a także czas, którego potrzebują pracownicy – rodzice, aby nauczyć się opieki nad ekstremalnie skrajnym wcześniakiem oraz nawiązać z nim relacje emocjonalne po powrocie do domu po zakończonej już hospitalizacji, konieczne jest wprowadzenie regulacji prawnych rekompensujących pracownikom – rodzicom brak możliwości przerwania urlopu macierzyńskiego do upływu 8 tygodni po porodzie oraz długotrwały pobyt w szpitalu ekstremalnie skrajnego wcześniaka.

Uprzejmie proszę o przekazywanie ewentualnych uwag, opinii i stanowisk do projektu w terminie do 12 lipca 2024 roku na adres: kuydowicz@pracodawcy.pl 

Przedmiotowy projekt ustawy wraz z Uzasadnieniem oraz Oceną Skutków Regulacji dostępny jest na stronach Rządowego Centrum Legislacji pod adresem:

https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12386310/katalog/13065398#13065398