Tegoroczna jesień przynosi dynamiczne zmiany w polskiej polityce migracyjnej. Oprócz nowych przepisów dotyczących pracy i pobytu cudzoziemców, toczą się intensywne debaty na temat przyszłego podejścia Polski do migracji. Zmiany te są częścią szerszego procesu kształtowania polityki migracyjnej na nadchodzące lata i stanowią istotny element w rozwoju gospodarczym i społecznym kraju. Przepisy nowej ustawy o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom na terytorium RP mają obowiązywać od 1 stycznia 2025 r. Podstawowe założenia ustawy to m.in.:

• Zatrudnienie cudzoziemca jedynie na podstawie umowy o pracę,
• Digitalizacja procesu uzyskania zezwolenia na pracę,
• Obowiązkowa weryfikacja wysokości wynagrodzenia,
• Odmowa wydania zezwolenia na pracę w przypadku zaległości w ZUS,
• Koniec z przedłużeniem zezwolenia na pracę.

Oprócz tego, prowadzone są prace nad uszczelnieniem systemu wizowego. Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu wyeliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym RP planowo ma wejść w życie od 1 lipca 2025 r.

Więcej informacji

Od lutego 2024 r. w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji trwają prace nad stworzeniem kompleksowej strategii migracyjnej Polski na lata 2025 – 2030. Dokument powstaje we współpracy m.in. z samorządami, przedstawicielami pracodawców oraz organizacji pozarządowych.

Po szeroko zakrojonych dyskusjach, w kolejnym etapie ma powstać dokument, który wyznaczy kierunek oraz rozwiązania przyszłej polityki migracyjnej państwa – kompleksowej, odpowiedzialnej i bezpiecznej. Chociaż w momencie publikacji tego tekstu nie znamy ostatecznego kształtu strategii migracyjnej, to nadchodzące zmiany przepisów powinny wpisywać się w szerszy plan rządu dotyczący migracji cudzoziemców.

Nowa ustawa o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom na terytorium RP

O ile na nową ustawę o cudzoziemcach zainteresowanym przyjdzie poczekać co najmniej do przyszłego roku, to prace nad nową ustawą o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są już na etapie ostatecznego projektu a przepisy zgodnie z treścią projektu mają obowiązywać od 1 stycznia 2025 r.

Za projekt ustawy odpowiada Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, a Deloitte prezentuje jego podstawowe założenia:

• Zatrudnienie cudzoziemca jedynie na podstawie umowy o pracę

Najistotniejsza i budząca najwięcej dyskusji zmiana, to wprowadzenie zasady, że zezwolenie na pracę cudzoziemca może być wydane jedynie wtedy, gdy będzie on zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Ten sam wymóg odnosi się do rejestracji oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi.

Co więcej, projekt przewiduje wprowadzenie dla pracodawcy obowiązku dostarczenia do systemu urzędowego drogą elektroniczną kopii podpisanej z cudzoziemcem umowy o pracę.

Warto zauważyć, że nowe przepisy nie obejmują powiadomień o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy, które są uregulowane w tzw. specustawie ukraińskiej.

• Digitalizacja procesu uzyskania zezwolenia na pracę

Wyczekiwaną przez pracodawców zmianą, jest pełna elektronizacja procedury uzyskania zezwolenia na pracę cudzoziemców, która w całości ma odbywać się za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Dotyczyć to będzie również ewentualnego postępowania odwoławczego oraz związanych z zezwoleniami na pracę powiadomień np. dotyczących nierozpoczęcia pracy we wskazanym okresie.

W obecnym stanie prawnym ścieżka elektroniczna uzyskania zezwolenia na pracę wprawdzie istnieje, ale jest ona opcjonalna i w zależności od danego urzędu wojewódzkiego tylko niektóre rodzaje zezwoleń na pracę mogą być wydawane elektronicznie.

• Brak informacji starosty

Digitalizacja to nie jedyne ułatwienie związane z zezwoleniem na pracę, bowiem projekt ustawy przewiduje zniesienie obowiązku przedłożenia informacji starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy (tzw. test lokalnego rynku pracy).

Ustawodawca zakłada jednak, że „w przypadku znacznego pogorszenia się sytuacji na lokalnych rynkach pracy”, na poziomie powiatu, może powstać lista zawodów, w których nie będą wydawane zezwolenia na pracę.

• Listy zawodów i obligatoryjna przesłanka do odmowy

Jak wspomniano wyżej, projekt przewiduje stworzenie przez starostów, zatwierdzanej przez wojewodę listy zawodów, w których nie będą wydawane zezwolenia na pracę, co w założeniu będzie dotyczyło profesji, w których podaż pracy jest zaspokojona.

• Obowiązkowa weryfikacja wysokości wynagrodzenia

Nowe przepisy wprowadzają także konieczność dokonywania przez wojewódzkie urzędy pracy analiz dotyczących oferowanych wynagrodzeń na lokalnych rynkach pracy co 6 miesięcy, co powiązane jest z przesłanką wskazania we wniosku wynagrodzenia adekwatnego do tych, proponowanych na rynku.

• Zezwolenie na pracę na okres 1 roku w przypadku pracy na rzecz nowych podmiotów

Projekt zobowiązuje również wojewodę do wydania zezwolenia na pracę jedynie na okres 1 roku w przypadku, gdy wnioskuje o nie podmiot prowadzący działalność przez okres krótszy niż 1 rok.

Podobne obostrzenie odnosi się do zatrudnienia cudzoziemca w wymiarze mniejszym niż ½ pełnego czasu pracy lub 20 godzin tygodniowo. Do tej pory w analogicznym przypadku po stronie wojewody istniała jedynie taka możliwość i to od jego oceny zależało, czy zezwolenie na pracę zostało jednak wydane na okres dłuższy, do maksymalnie 3 lat.

• Odmowa wydania zezwolenia na pracę w przypadku zaległości w ZUS

Podobny charakter ma również przesłanka zobowiązująca wojewodę do odmowy wydania zezwolenia w przypadku niedopełnienia obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego pracownika lub innych osób objętych obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Dotychczas, jak w sytuacji opisanej w poprzednim punkcie przesłanka ta miała co do zasady charakter fakultatywny.

• Wymiar etatu cudzoziemca wykonującego pracę na rzecz polskiego podmiotu – nie niższy niż ¼

Projekt wprowadza również nowy wymóg minimalnego wymiaru etatu dla cudzoziemców pracujących w Polsce na podstawie zezwolenia na pracę. Zezwolenie zostanie wydane jedynie w przypadku zatrudnienia na co najmniej ¼ etatu.

• Koniec z przedłużeniem zezwolenia na pracę

Projekt zakłada likwidację oddzielnego wniosku o przedłużenie zezwolenia na pracę cudzoziemca. W przypadku kontynuacji pracy na tych samych warunkach, pracodawca będzie składał nowy wniosek o wydanie zezwolenia na pracę (zamiast przedłużenia zezwolenia), który będzie miał pierwszeństwo w rozpatrywaniu.

Kolejne zaproponowane zmiany mają na celu ograniczenie nadużyć związanych z uzyskiwaniem zezwoleń na pracę przez podmioty, które zatrudnienie proponują tylko na papierze.

• Odmowa wydania zezwolenia w przypadku, gdy podmiot zatrudniający działa w celu ułatwiania cudzoziemcom wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

Nowododana przesłanka obligatoryjnej odmowy wydania zezwolenia na pracę ma na celu wyeliminowanie nadużyć, polegających na wykorzystywaniu zezwoleń na pracę do celów innych niż wykonywanie pracy. Ustawa zawierać będzie katalog przykładowych okoliczności, które organ będzie brał pod uwagę wydając rozstrzygnięcie.

• Odmowa wydania zezwolenia na pracę, w przypadku udostępniania pracownika o określonych kwalifikacjach podmiotowi trzeciemu

Regulacja ma zapobiec zjawisku tzw. outsourcingu pracowniczego, który ma miejsce, gdy cudzoziemiec na podstawie umowy z pracodawcą wykonuje pracę na rzecz osoby trzeciej, a nie ma statusu pracownika tymczasowego, zatrudnionego przez agencję pracy tymczasowej, świadczącej swoje usługi na terytorium Polski.

• Odmowa wydania zezwolenia na pracę, gdy z informacji zgromadzonych przez organ wynika pozorny charakter powierzenia pracy cudzoziemcowi

Dotychczas wskazana wyżej przesłanka odmowy udzielenia zezwolenia na pracę miała charakter fakultatywny.

• Brak możliwości wykonywania pracy w Polsce, jeśli podstawą pobytu jest wiza państwa Schengen

W myśl nowej ustawy niedopuszczalne będzie wykonywania pracy w Polsce, jeśli podstawą pobytu jest wiza wydana przez inne państwa obszaru Schengen.

• Wykaz państw, których obywatele nie mogą wykonywać pracy w Polsce pomimo posiadanego zezwolenia na pracę, jeżeli podstawą ich pobytu jest ruch bezwizowy

Minister właściwy ds. pracy będzie miał możliwość wydania rozporządzenia określającego wykaz państw, których obywatele posiadający zezwolenie na pracę, nie będą uprawnieni do wykonywania pracy, jeżeli podstawą ich pobytu będzie ruch bezwizowy. Rozwiązanie to uporządkuje zasady dotyczące wykonywania pracy w oparciu o wspomnianą podstawę pobytu – temat obecnie budzący wiele wątpliwości interpretacyjnych.

Uszczelnienie systemu wizowego

Podjęcie walki z podmiotami wykorzystującymi luki w systemie imigracyjnym widać również w innym miejscu. Ministerstwo Spraw Zagranicznych pracuje nad Ustawą o zmianie niektórych ustaw w celu wyeliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym Rzeczypospolitej Polskiej, która ma za zadanie uszczelnienie systemu wydawania wiz. Planowany termin wejścia w życie to 1 lipca 2025 r.

• Praca bez zezwolenia już nie dla studentów studiów dziennych

Projekt zakłada zmianę w obowiązującej obecnie ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, poprzez usunięcie przepisu umożliwiającego wykonywanie pracy bez zezwolenia cudzoziemcom przebywającym w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt w związku ze studiami stacjonarnymi.

• Ukrócenie działalności nierzetelnych pośredników

W projekcie zakłada się także możliwość ustalenia terminu złożenia wniosku wizowego za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Rozwiązanie to ma ukrócić działalność nierzetelnych pośredników, wykorzystujących trudności w umówieniu spotkania wizowego.

• Nie dla przeskakiwania kolejki…

Nowe regulacje przewidują likwidację, wynikającego z ustawy o cudzoziemcach, szczególnego uprawnienia ministra spraw zagranicznych w zakresie dostępności wiz w celu wykonywania pracy (aplikowanie o wizę poza kolejnością).

• … chociaż podmioty strategiczne mogą być traktowane wyjątkowo

Jednocześnie będzie prowadzony przez ministra właściwego ds. gospodarki wykaz przedsiębiorców wykonujących na terytorium Polski działalność gospodarczą o istotnym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Aplikujący o wizy w celu wykonywania pracy na rzecz ww. podmiotów, korzystających ze wsparcia publicznego na inwestycje, będą mieli pierwszeństwo w rozpatrywaniu wniosków wizowych, a przedsiębiorcy znajdujący się w wykazie uzyskają zezwolenia na pracę dla cudzoziemców priorytetowo.

• Państwowa Inspekcja Pracy i Straż Graniczna kontrolują bez zapowiedzi

Dodatkowo, w celu zacieśnienia systemu wydawania wiz, projekt przewiduje możliwość przeprowadzania niezapowiedzianych kontroli w przedsiębiorstwach zatrudniających cudzoziemców, zarówno przez PIP, jak i Straż Graniczną.

Wymienione powyżej propozycje zmian przepisów imigracyjnych mogą jeszcze ulec zmianie w toku procesu legislacyjnego, ale pracodawcy powinni trzymać rękę na pulsie, aby być gotowym na zmiany spodziewane w najbliższych miesiącach.

Źródło: Deloitte Polska (Deloitte Touche Tohmatsu Limited)