Lubin, 23 lipca 2021 r.

ZPPM / 20S / VII / 2021
Szanowna Pani
Barbara Socha
Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej
 
Szanowna Pani Minister

W załączeniu przesyłam uwagi Związku Pracodawców Polska Miedź do uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz niektórych innych ustaw (nr UD220 w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów) z dnia z 29.06.2021 r., opublikowanego na stronie BIP Rządowego Centrum Legislacji w dniu 5.07.2021 r.

Uprzejmie proszę o wzięcie pod uwagę zaprezentowanej argumentacji przy tworzeniu ostatecznego kształtu projektu aktu prawnego, na dalszym etapie prac legislacyjnych lub w przypadku jego zmiany w przyszłości.

Wyrażając nadzieję na przychylne podejście do naszych uwag, pozostaję z wyrazami szacunku.
Beata Staszków
Prezes Zarządu Związku Pracodawców Polska Miedź
 

Stanowisko Związku Pracodawców Polska Miedź – uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz niektórych innych ustaw (nr UD220 w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów)

Związek Pracodawców Polska Miedź jest samorządną organizacją pracodawców, niezależną w swej działalności od organów władzy i administracji państwowej, samorządowej oraz innych organizacji. Nasza organizacja zrzesza 118 pracodawców, zatrudniających ponad 38 000 pracowników. Założycielem Związku jest KGHM Polska Miedź S.A., a naszymi członkami są również podmioty prywatne, w szczególności z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, jak również firmy samorządowe niezwiązane kapitałowo z Grupą KGHM. Od 25 lat Związek monitoruje i opiniuje projekty aktów prawnych istotnych dla gospodarki, chroniąc prawa i reprezentując interesy pracodawców i przedsiębiorców.

Uwagi do projektu

Związek Pracodawców Polska Miedź (ZPPM) pozytywnie ocenia fakt przygotowania projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz niektórych innych ustaw (nr UD220 w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów). Nasza organizacja, jak i podmioty w niej zrzeszone, rozumieją potrzebę działań na rzecz weryfikacji i optymalizacji procesu przyznawania i obsługi świadczeń ( w tym 500+), mając na względzie ogromną skalę programu oraz ponoszone na niego nakłady finansowe. Chcielibyśmy zwrócić Państwa uwagę na następujące kwestie.

Projekt ustawy z dnia 29 czerwca 2021 r. zakłada przejęcie zadania realizacji świadczenia wychowawczego przez ZUS. Mając na uwadze liczbę jednostek ZUS (ok. 320 – oddziałów, inspektoratów i biur terenowych), w porównaniu do liczby ośrodków pomocy społecznej (ok 2,5 tys.), zachodzi poważna obawa, że dostępność dla beneficjantów ubiegających się o to świadczenie (kontakt z urzędnikiem, położenie organu blisko miejsca zamieszkania)  będzie mocno ograniczona. W ocenie podmiotów członkowskich ZPPM wprowadzenie wymogu składania wniosku wyłącznie drogą elektroniczną nie rozwiąże tego problemu. Przy obecnych uregulowaniach prawnych istnieje możliwość złożenia wniosku zarówno drogą elektroniczną, jak i drogą tradycyjną w formie papierowej. Z analizy składanych wniosków wynika, że większość tych wniosków składanych jest drogą elektroniczną (wśród podmiotów członkowskich ZPPM stanowi to 92% wszystkich złożonych wniosków w okresie I półrocza 2021 r.). Jednakże istnieje pewna grupa osób wykluczonych cyfrowo (bez dostępu do komputera i internetu), która będzie miała trudności w złożeniu wniosku i uzyskaniu pomocy od urzędnika ze względu na znaczące oddalenie jednostki ZUS od ich miejsca zamieszkania.

Podobne rozwiązanie przyjęto w realizacji świadczenia „Dobry start”. Przepisy nakazywały zorganizowanie stanowisk komputerowych dla klientów w jednostkach ZUS. Ponadto takie punkty są organizowane na Poczcie Polskiej i KRUS. Wydaje się to jednak niewystarczającym rozwiązaniem, ponieważ ZUS występuje z prośbą o zorganizowanie takich punktów w ośrodkach, które dotychczas realizowały to zadanie. Warto zaznaczyć, że o ile świadczenie „Dobry start” jest świadczeniem jednorazowym i ma zamknięty okres składania wniosków (od lipca do listopada każdego roku), to świadczenie wychowawcze jest świadczeniem cyklicznym i składanie wniosków odbywa się przez cały rok (z dużą intensywnością w okresie zmiany okresów świadczeniowych).

Projekt zakłada, że realizacja wypłat świadczeń przez ZUS odbywać się będzie wyłącznie w formie bezgotówkowej, tj. przelewem na konta bankowe, wskazując tutaj na optymalizację procesu obsługi świadczenia oraz bezpieczeństwo związane z ryzykiem zarażenia COVID-19. Po wprowadzeniu stanu pandemii w Polsce, podmioty członkowskie ZPPM, mając właśnie na uwadze ryzyko związane z zarażeniem się COVID -19, podjęły działania w celu wyeliminowania wypłat gotówkowych (już wtedy wypłaty gotówkowe realizowano zaledwie dla ok. 0,5% świadczeniobiorców). Od tego czasu świadczenia w formie gotówkowej nie są wypłacane. Obecnie realizowane są wypłaty głownie w formie przelewu na konta bankowe, a przekazywanie środków w formie przekazu pocztowego stanowi zaledwie ok. 0,12% wszystkich wypłat. Mając powyższe na uwadze, w ocenie podmiotów członkowskich ZPPM, przesłanka dotycząca formy wypłaty bezgotówkowej nie jest przesłanką przemawiającą za przejęciem zadania przez ZUS. Zapewne takie rozwiązanie dotyczące ograniczenia wypłat gotówkowych, po wprowadzeniu stanu pandemii w kraju, przyjęto w wielu ośrodkach, zwłaszcza tych większych. Jednak nie można zapominać, że wśród świadczeniobiorców (w szczególności z małych miejscowości) są osoby, którym, po wprowadzeniu tylko wypłaty w formie bezgotówkowej, ograniczy się dostęp do świadczeń.

Projekt zakłada, że ZUS przejmie zadanie od 01.01.2022 r., ale tylko w stosunku do wniosków złożonych od tej daty, natomiast wnioski złożone do 31.12.2021 r. podlegają rozpatrzeniu na dotychczasowych zasadach, czyli przez ośrodki gminne. Zatem realizacja wypłat świadczenia wychowawczego do maja 2022 r. będzie prowadzona przez dotychczasowe organy. Nie oznacza to tylko przygotowywania comiesięcznych list wypłat dla świadczeniobiorców, ale prowadzenia czy podjęcia wszelkiego rodzaju  postępowań administracyjnych, zarówno do wniosków złożonych do 31.12.2021 r., lecz także z wcześniejszych okresów świadczeniowych. Art. 25 ust.1 projektu zmiany ustawy zakłada, że koszty obsługi na realizację spraw dotyczących świadczeń w 2022 r. wyniosą 0,33% otrzymanej dotacji na świadczenia wychowawcze, a obecnie wynoszą 0,85%, zatem ulegną znacznemu pomniejszeniu. W ocenie podmiotów członkowskich ZPPM, przy takich założeniach zadaniowych dla dotychczasowych organów, zmniejszenie tych kosztów nie znajduje uzasadnienia.

Warto także zaznaczyć, że zawarty w projekcie zapis dotyczący okresu przechowania akt spraw oraz orzekania o nienależnie pobranych świadczeniach został skrócony do 2 lat dla spraw prowadzonych przez ZUS. Obecnie obowiązujący 10-letni okres będzie niezmieniony w stosunku do spraw prowadzonych na dotychczasowych zasadach, czyli spraw rozpoczętych przez 1.01.2022 r., których realizacją będą zajmować się ośrodki gminne.

W projekcie znajdują się również nowe uregulowania dotyczące składania wniosków. Zakłada się, że świadczeniobiorcy po raz ostatni będą mieli obowiązek składania wniosku na okres 2022/2023, a następnie, gdy w terminie do 31 maja danego roku wnioskodawca nie zgłosi żadnych zmian mających wpływ na prawo do pobieranych świadczeń, świadczenie będzie automatycznie ustalane przez ZUS na kolejny okres. Zapis ten budzi pewne obawy, w szczególności w kontekście odzyskiwania nienależnie pobranych świadczeń. Dotychczasowa praktyka w tym zakresie  pokazuje, ze wszelkie zmiany mające wpływ na prawo do wypłacanego świadczenia, są zgłaszane przez klientów z dużym opóźnieniem, a niejednokrotnie podmioty członkowskie ZPPM pozyskują wiedzę samodzielnie. Oznacza to, że prowadzenie postępowań w sprawach dotyczących nienależnie pobranych świadczeń odbywa się często w terminie późniejszym niż zakładane 2 lata. Takie rozwiązanie budzi pewne zastrzeżenia co do przedstawionych w uzasadnieniu zmian do ustawy o szacowanych oszczędnościach dla budżetu państwa.

Ponadto projekt zakłada, pomimo delegacji do realizowania zadań przez ZUS, obowiązki dla ośrodków pomocy społecznej w zakresie przeprowadzania wywiadów środowiskowych na potrzeby ustalania uprawnień do świadczenia wychowawczego w przypadku wątpliwości co do sprawowanej opieki przez rodziców, a także wydatkowania otrzymywanych środków. Jest to działanie polegające na kierowaniu zadań na rzecz gmin bez zapewnienia na ten cel środków finansowych. W ocenie podmiotów członkowskich ZPPM niezasadne jest również rozwiązanie dotyczące realizacji wypłaty świadczenia w formie rzeczowej lub usługowej (w przypadku marnotrawienia środków) przez ośrodki, w przypadku przejęcia zadań przez ZUS.

W kontekście szacowania oszczędności dla budżetu państwa kompletnie pominięto kwestię pracowników zajmujących się obecnie realizacją świadczenia wychowawczego. Pomijając fakt utraty dotychczasowego zatrudnienia (wielu z nich będzie zmuszonych korzystać z zasiłku dla bezrobotnych), nie uwzględniono żadnych kosztów związanych z rozwiązaniem stosunku pracy tych pracowników ( wypowiedzenia, odprawy). Kiedy program „500+” wchodził w życie w kwietniu 2016 r., samorządy miały niecałe dwa miesiące na zorganizowanie infrastruktury (lokale), sprzętu komputerowego, stanowisk pracy, a także zatrudnienie i przeszkolenie kadry zajmującej się realizacją tego zadania. Było to trudne i skomplikowane na początku realizacji tego programu, ale z biegiem czasu wypracowano odpowiednie procedury działania zapewniające sprawną obsługę świadczeń. Pozyskano także doświadczoną i wykwalifikowaną kadrę pracowników, którzy w większości przypadków byli zatrudniani wyłącznie do realizacji Programu 500+. Podczas zmiany ustawy zapomniano o tej grupie pracowników.

W ocenie podmiotów członkowskich ZPPM, w przypadku przejęcia zadań w zakresie realizacji Programu 500+ przez ZUS, zasadne byłoby wprowadzenie do wszystkich spraw jednolitych przepisów dotyczących okresów przechowywania akt oraz orzekania o nienależnie pobranym świadczeniu, stworzenie dodatkowych regulacji dotyczących finansowania zadań dla pracowników socjalnych, a także uwzględnienie kwestii finansowych dotyczących pracowników zagrożonych utratą zatrudnienia.

Stanowisko przygotowane na podstawie ekspertyz i opinii pochodzących od podmiotów członkowskich Związku Pracodawców Polska Miedź.