Wskaźniki monitorowania gospodarki o obiegu zamkniętym; Redakcja naukowa: dr hab. Joanna Kulczycka

Publikacja powstała w trakcie realizacji projektu realizowanego w ramach I konkursu na projekty otwarte w ramach Strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków pt. Opracowanie systemu wskaźników pomiarowych, umożliwiających ocenę postępu w transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym oraz wpływu gospodarki o obiegu zamkniętym na rozwój społeczno-gospodarczy na poziomie mezoekonomicznym (regionów) i makroekonomicznym (gospodarki narodowej), Akronim: oto-GOZ, współfinansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu GOSPOSTRATEG.

Realizacja celów gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) wymaga istotnych zmian technologicznych i organizacyjnych oraz opracowania zestawu wskaźników umożliwiających ocenę:

1) postępu w transformacji w kierunku GOZ,

2) wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy na poziomie mezoekonomicznym (regionów) i makroekonomicznym (gospodarki narodowej).

Określenie i badanie postępu ilościowego i jakościowego jest zadaniem złożonym i wieloaspektowym, dotyczącym wdrażania nowych modeli biznesowych uwzględniających cały łańcuch wartości – począwszy od ekoprojektowania, do  zagospodarowania odpadów resztkowych. Transformacja w kierunku GOZ nie ogranicza się wyłącznie do określonych materiałów lub sektorów, ale także dotyczy wypracowania wskaźników monitorujących zmiany gospodarcze, środowiskowe i społeczne. GOZ jest bowiem koncepcją międzysektorową, o szerokim spektrum kategorii  tematycznych, obejmującym m.in. wzrost gospodarczy, go-spodarkę materiałową, ilość wytwarzanych i możliwych do zagospodarowania odpadów, jakość życia społeczeństwa, możliwość wdrażania ekoinnowacji, rozwój technologii IT itp.

Komisja Europejska oraz niektóre międzynarodowe organizacje i podmioty, np. OECD, World Bank, Fundacja Ellen MacArthur, opracowały już liczne zestawy wskaźników, wymagających jednak doskonalenia i dostosowania do priorytetowych celów. Nawiązując do definicji GOZ ocenie podlegają zazwyczaj: wielkość zużycia materiałów i surowców, gospodarka odpadami oraz działania w obszarze ekoinnowacji, porównywane do wielkości wytworzonego produktu krajowego brutto (PKB).

W prezentowanej publikacji zaproponowano rozwiązania dla polskiej gospodarki. Zidentyfikowano obszary i kierunki działań GOZ, które są spójne z celami zawartymi w strategicznych dokumentach Polski oraz wynikają ze zobowiązań międzynarodowych, m.in. z celami zrównoważonego rozwoju. Prowadząc konsultacje z ekspertami oraz analizując wskaźniki monitorujące GOZ w UE i wybranych krajach, opracowano dwie grupy wskaźników oddzielnie dla obszarów: zrównoważona produkcja i konsumpcja. Na podstawie m.in. wielkości zużycia zasobów oraz ilości generowanych odpadów wytypowano szczególnie istotne dla realizacji działań w zakresie GOZ sektory gospodarki. Konsultacje z podmiotami gospodarczymi i przeprowadzone ankiety, a także dostępne dane umożliwiły wybór zestawu wskaźników w podziale na główne, pomocnicze i kontekstowe, a także na stosowane obecnie i postulowane. Głównymi wskaźnikami są te, które informują o wypełnieniu podstawowych celów GOZ, wykorzystując zazwyczaj wartości ekonomiczne. Wskaźniki pomocnicze skupiają się na miarach fizycznych, które są prostsze w interpretacji, a często także w adaptacji do wypełnienia celów politycznych lub operacyjnych. Wskaźniki kontekstowe zapewniają wgląd w systemowe zmiany w strukturze gospodarki i są jedynie pośrednim miernikiem stanowiącym wsparcie dla oceny GOZ poprzez opis warunków, w jakich transformacja następuje.

Celem publikacji jest zapoczątkowanie szerokiej dyskusji i konsultacji nad właściwym doborem wskaźników monitorujących GOZ na poziomie krajowym i regionalnym oraz ocena możliwości ich wdrożenia w dokumentach strategicznych i planistycznych. Proponowane wskaźniki monitorowania GOZ dotyczą przede wszystkim zużycia zasobów i gospodarowania odpadami dla całej gospodarki, ale istotne znaczenie dla poszczególnych regionów czy podmiotów gospodarczych powinny mieć te, które wynikają z diagnozy i analizy stanu oraz umożliwiają szybką i efektywną transformację w kierunku GOZ.

Źródło: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN