Uprzejmie informujemy, że do konsultacji publicznych został skierowany projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Projektowana ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, zwanej „dyrektywą 2019/1937”. Celem dyrektywy 2019/1937 jest poprawa egzekwowania prawa i polityk UE w określonych dziedzinach poprzez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE. W dyrektywie 2019/1937 ustanawia się zasady i procedury dotyczące ochrony „sygnalistów”, czyli osób, które zgłaszają informacje uzyskane w kontekście związanym z pracą na temat naruszeń prawa UE. Dyrektywa wymaga przyjęcia regulacji prawnych związanych ze zgłaszaniem naruszeń, w tym dotyczących ochrony zgłaszających oraz trybu zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych przez pracodawców i organy publiczne. Powyższe służyć ma lepszemu egzekwowaniu prawa i polityk Unii poprzez skuteczniejsze wykrywanie przypadków naruszeń, prowadzenie postępowań wyjaśniających i ściganie. Osoby pracujące w podmiotach prywatnych i publicznych lub utrzymujące z nimi kontakt w związku ze swoją działalnością zawodową mogą w związku z taką pracą lub działalnością dowiedzieć się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego, a działając jako tzw. sygnaliści, odegrać istotną rolę w ujawnianiu naruszeń. Rozwiązania krajowe powinny zatem zapewnić zrównoważoną i skuteczną ochronę osób zgłaszających naruszenia. Projektowana ustawa obejmie ochroną osoby dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia informacji lub uzasadnionych podejrzeń naruszenia prawa, pracujące w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą. Przewidziane w ustawie gwarancje i środki prawne będą przysługiwały osobie dokonującej zgłoszenia naruszenia, niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy lub pełnienia służby (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, kontrakt menedżerski, wolontariat, staż, praktyka czy służba wojskowa), w tym także świadczącej pracę na rzecz podmiotów, z którymi podmiot prawny utrzymuje relacje gospodarcze, jak wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy oraz innym osobom zgłaszającym informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą, jak akcjonariusze i wspólnicy oraz członkowie organów osoby prawnej. Ochroną będą objęte również osoby dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą, przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu lub pełnienia służby w podmiocie prawnym lub gdy taki stosunek już ustał. Pilny charakter projektu jest związany z upływem terminów wdrożenia dyrektywy 2019/1937 oraz toczącym się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej postępowaniem przeciwko Polsce. W skardze Komisja Europejska wnosi bowiem o nakazanie Rzeczypospolitej Polskiej zapłaty na rzecz Komisji kwoty ryczałtu odpowiadającej wyższej z dwóch następujących kwot:

• kwoty dziennej wynoszącej 13 700 EUR pomnożonej poprzez liczbę dni, które upłynęły od dnia przypadającego po dniu upływu terminu na dokonanie transpozycji wyznaczonego przedmiotowej dyrektywie do dnia wyeliminowania uchybienia, lub – w razie braku wyeliminowania uchybienia – do dnia wydania wyroku w niniejszej sprawie,
• minimalnej kwoty ryczałtowej w wysokości 3 836 000 EUR.

Projekt ustawy, poprzednio procedowany pod numerem UC101, przeszedł większość etapów procedury legislacyjnej w poprzedniej kadencji Rządu. W dniu 18 października 2021 r. przedmiotowy projekt ustawy został skierowany do uzgodnień międzyresortowych, opiniowania przez partnerów społecznych oraz konsultacji publicznych. Duża liczba zgłoszonych uwag wskazała, iż projekt ustawy budzi szerokie zainteresowanie społeczne, co wynika głównie z obszernego zakresu podmiotowego i przedmiotowego dyrektywy 2019/1937. W celu uwzględnienia większości uwag projekt ustawy uległ znacznym modyfikacjom. W związku z powyższym, w dniu 11 kwietnia 2022 r. zmieniony projekt ustawy został przekazany do ponownych uzgodnień międzyresortowych oraz opiniowania. W dniu 12 lipca 2022 r. odbyła się konferencja uzgodnieniowa. Uwagi zgłoszone w trakcie uzgodnień i opiniowania zostały w znacznej części uwzględnione lub wyjaśnione podczas konferencji uzgodnieniowej. Projekt był również kierowany do Rady Dialogu Społecznego, która nie wyraziła opinii do projektu. W dniu 28 lipca 2022 r. projekt ustawy został przekazany do opinii Komitetu do Spraw Europejskich. Uwagi zgłoszone w ramach Komitetu rozpoczęły robocze uzgodnienia mające na celu ustalenie kompromisowej wersji projektu. W konsekwencji, projekt uległ znaczącej zmianie (m.in. zastąpiono Rzecznika Praw Obywatelskich, mającego pełnić rolę organu przyjmującego zgłoszenia i udzielającego wsparcia – Państwową Inspekcją Pracy oraz wprowadzono możliwość wydawania zgłaszającemu zaświadczeń o podleganiu ochronie przewidzianej w projektowanej ustawie).  W dniu 10 stycznia br. projekt został przyjęty przez Komitet do Spraw Europejskich i rekomendowany do rozpatrzenia wraz z protokołem rozbieżności Stałemu Komitetowi Rady Ministrów. W dniu 2 lutego 2023 r. upoważniony przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego Zespół do Spraw Administracji Publicznej i Bezpieczeństwa Obywateli wydał do projektu opinię pozytywną, wiążąca z zastrzeżeniem Unii Metropolii Polskich, że nie ma potrzeby aby jednostki samorządu terytorialnego jednocześnie odpowiadały za udostępnianie i rozpatrywanie zgłoszeń w trybie zgłoszeń zewnętrznych. Odnosząc się do wskazanego powyżej zastrzeżenia należy wyjaśnić, iż szeroki zakres przedmiotowy naruszeń, których zgłoszenie jest objęte ochroną, określony w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2019/1937, wymaga stworzenia systemu przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych na każdym szczeblu administracji, wliczając to także cały poziom samorządowy w postaci gminy, powiatu i województwa. Warto podkreślić, iż w zakresie projektowanego art. 3 ust. 1 mieszczą się obszary (np. ochrona środowiska, interesy finansowe jednostki samorządu terytorialnego), w których najbardziej skuteczne działanie następcze, w przypadku naruszeń prawa o charakterze lokalnym, może zostać podjęte na szczeblu samorządowym (np. poprzez przeprowadzenie odpowiedniego postępowania wyjaśniającego). Przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych na szczeblu samorządowym jest zatem koniecznym elementem stworzenia prawidłowo funkcjonującego systemu przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych i nie jest zasadne wyłączenie jednostek samorządu terytorialnego z tego systemu. W dniu 10 lutego 2023 r. projekt ustawy został skierowany pod obrady SKRM. W dniu 20 lipca 2023 br. Komitet po omówieniu uwag zgłoszonych do projektu ustawy przyjął projekt w wersji przedłożonej do rozpatrzenia przez SKRM i rekomendował do rozpatrzenia Radzie Ministrów. Rządowe Centrum Legislacji pismem z dnia 31 lipca 2023 r. poinformowało, że rozpatrzenie przedmiotowego projektu przez komisję prawniczą nie jest celowe. Przekazane w trybie roboczym przez RCL zmiany o charakterze legislacyjnym i redakcyjnym zostały uwzględnione. W dniu 29 sierpnia 2023 r. br. projekt został przekazany do potwierdzenia przez SKRM. Uwagi do projektu zgłosił Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Minister Sprawiedliwości, zaś Minister Rodziny i Polityki Społecznej przekazał odniesienia do ww. uwag. Na tym zakończyły się prace legislacyjne nad projektem ustawy. Pismem z dnia 24 listopada 2023 r. Przewodniczący SKRM poinformował, iż w związku z zakończeniem kadencji Rządu, projekty wniesione do rozpatrzenia przez SKRM w stosunku do których Komitet nie zakończył prac zostają przekazane ad acta. Ponadto informuję, iż projekt ustawy kierowany do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów w stosunku do projektu skierowanego w poprzedniej kadencji Rządu na ostatni etap prac nad projektem (tj. potwierdzenie przez Stały Komitet Rady Ministrów) zawiera zmiany dotyczące:

• zastąpienia Państwowej Inspekcji Pracy, mającej pełnić rolę organu przyjmującego zgłoszenia zewnętrzne oraz udzielającego zgłaszającym wsparcia – Rzecznikiem Praw Obywatelskich (tj. przywrócono w tym zakresie wersję projektu opracowaną po uzgodnieniach międzyresortowych, opiniowaniu i konsultacjach publicznych oraz kierowaną do rozpatrzenia przez Komitet do spraw Europejskich);
• usunięcia w projektowanym art. 6 zastrzeżenia, iż zgłaszający podlega ochronie określonej w ustawie pod warunkiem, iż będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja dotyczy interesu publicznego;
• usunięcia propozycji przepisu, zgodnie z którym zgłoszenia przestępstwa dokonuje się Policji, natomiast w zakresie określonych w projekcie naruszeń zgłoszenia można dokonać także do prokuratury;
• wprowadzenia możliwości (w miejsce obowiązku) wydawania zgłaszającemu, przez organ publiczny właściwy do podjęcia działań następczych, zaświadczenia o podleganiu ochronie przewidzianej w ustawie. W konsekwencji także usunięcia proponowanych w poprzedniej wersji projektu przepisów obligujących ww. organ do odebrania od zgłaszającego oświadczenia złożonego pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania, że informacja o naruszeniu prawa była prawdziwa w momencie dokonania zgłoszenia;
• modyfikacji terminu wejścia w życie projektowanej ustawy – proponuje się, aby ustawa weszła w życie po upływie 1 miesiąca od dnia ogłoszenia, natomiast realizacja obowiązku utworzenia wewnętrznych i zewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń ma nastąpić w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy.

Do projektu ustawy wprowadzono także zmiany o charakterze redakcyjnym, związane z ww. zmianami merytorycznymi. Szczegóły dotyczące proponowanych zmian w prawnych zawarte są w uzasadnieniu oraz Ocenie Skutków Regulacji (OSR), które wraz z projektem aktu prawnego znajdują się w załączeniu. Link do informacji szczegółowych: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12380700 Na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w Biuletynie Informacji Publicznej oraz na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny, został zamieszczony projekt ustawy ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa wraz z uzasadnieniem, OSR oraz tabelą zgodności. https://legislacja.gov.pl/projekt/12352401/katalog/12822851#12822851 Uprzejmie prosimy o przekazywanie ewentualnych uwag, opinii i stanowisk do projektu w terminie do 17 stycznia 2024 r. na adres: szkop@pracodawcy.pl.