Projekt ustawy o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Uprzejmie informujemy, że do konsultacji publicznych został skierowany projekt ustawy o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

Projekt stanowi kompleksową nowelizację ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. z 2020 r. poz. 358, z 2021 r. poz. 1177 oraz z 2022 r. poz. 1488) oraz zmierza do zapewnienia większej skuteczności rozwiązań prawnych określających zasady tej odpowiedzialności. Celem jest zwiększenie efektywności tego instrumentu, zwłaszcza w odniesieniu do zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej. Praktyka wskazuje bowiem na jego znikomą skuteczność. Liczba spraw prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych jest niewielka. Przeprowadzone analizy wskazują również na nieznaczną wysokość kar nakładanych w trybie ustawy, co wskazuje na to, że jest ona używana głównie wobec małych podmiotów zbiorowych.

W celu realizacji przyjętych założeń w proponowanym akcie prawnym znalazły się następujące rozwiązania legislacyjne:

  • zmiana definicji podmiotu zbiorowego, to znaczy osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, w tym również spółki handlowej z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółki kapitałowej w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorcę niebędącego osobą fizyczną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, kościołów i innych związków wyznaniowych oraz podmiotów zbiorowych zatrudniających mniej niż 500 pracowników albo osiągających roczny dochód netto nieprzekraczający 100 milionów złotych, niebędących mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą ani średnim przedsiębiorcą w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162 i 2105 oraz z 2022 r. poz. 24 i 974). Proponowana zmiana wynika z tego, iż ten rodzaj odpowiedzialności nakierowany winien być na działania podmiotów dużych, w tym dużych przedsiębiorstw, zdolnych do wdrożenia wewnętrznych procedur zgodności (compliance). Koszty tych procedur przekraczają możliwości finansowe małych i średnich przedsiębiorstw, co sprawia, że postępowanie w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego powinno być zorientowane na podmioty duże i zamożne;
  • likwidacja warunku prejudykatu – uprzedniego skazania osoby fizycznej w celu pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności. Zostanie on zastąpiony dwiema uzupełniającymi podstawami odpowiedzialności – odpowiedzialność za czyny własne podmiotu zbiorowego i odpowiedzialność za czyny popełnione przez członków władz, osób uprawnionych do działania lub pracowników realizujących zadania na rzecz podmiotu. Sąd nie będzie orzekał o zawinieniu osoby fizycznej. Jednocześnie postępowanie przygotowawcze będzie toczyło się w ramach postępowania przygotowawczego toczącego się w sprawie czynu zabronionego;
  • wskazanie osób, za które podmiot będzie ponosił odpowiedzialność. Będą to członkowie organów podmiotu zbiorowego, jeżeli ich działania nie stanowią działania samego organu, osoby działające m.in. na podstawie pełnomocnictwa lub prokury oraz osoby będące pracownikami podmiotu zbiorowego. Warunkiem odpowiedzialności za ich czyny będzie uzyskanie przez podmiot zbiorowy korzyści, choćby niemajątkowej, lub możliwość jej uzyskania;
  • określenie przesłanek zawinienia przez podmiot zbiorowy – winę w nadzorze lub wyborze (brak należytej staranności w wyborze członka organów podmiotu zbiorowego, osoby działającej m.in. na podstawie pełnomocnictwa lub prokury oraz pracownika podmiotu) oraz winę organizacyjną (nieprawidłowości w organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego, chociaż inna organizacja działalności mogła zapobiec popełnieniu tego czynu);
  • warunki zwolnienia podmiotu zbiorowego od odpowiedzialności, jeśli wszystkie zobowiązane osoby i organy podmiotu zachowały należytą staranność. Ustawa nie definiuje przy tym pojęcia należytej staranności, przejmując je z art. 355 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360). Tego rodzaju zabieg jest dopuszczalny, albowiem terminy i pojęcia używane przez kodeksy traktuje się jako wzorcowe i domniemywa się, iż inne ustawy nadają im takie samo znaczenie (orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 18 października 1994 r., OTK ZU nr 2/1994, poz. 36);
  • wskazanie przesłanek, które nie będą stanowić przeszkody w odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, takich jak zajście okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy czynu zabronionego, o których mowa w art. 17 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1375) na przykład przedawnienie odpowiedzialności za czyn popełniony przez osobę fizyczną;
  • zmiana sposobu wyliczania wysokości kary pieniężnej poprzez podniesienie progu zagrożenia karą w zakresie od 10 000 zł do 30 000 000 zł;
  • likwidacja katalogu czynów zabronionych będących podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego i zastąpienie go zasadą odpowiedzialności za każde przestępstwo i przestępstwo skarbowe, gdyż był on zbyt rozbudowany i mało czytelny. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych będzie odnosiła się do wszystkich przestępstw i przestępstw skarbowych, co wynika z nowej definicji czynu zabronionego w rozumieniu ustawy;
  • wprowadzenie zasady, że w sprawach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych orzekał będzie w pierwszej instancji sąd właściwy do rozpoznania sprawy o czyn zabroniony;
  • ograniczenie podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku wszczynającego postępowanie do prokuratora (zrezygnowano z wniosku pokrzywdzonego i Prezesa UOKiK).

Szczegóły dotyczące proponowanych zmian w prawnych zawarte są w uzasadnieniu oraz Ocenie Skutków Regulacji (OSR), które wraz z projektem aktu prawnego znajdują się w załączeniu.

Link do informacji szczegółowych: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12363700 Uprzejmie prosimy o przekazywanie ewentualnych uwag, opinii i stanowisk do projektu w terminie do 22 września 2022 roku  na adres: szkop@pracodawcy.pl.